Kultura
Oklevetani Andrić: Antimuslimansko i velikosrpsko delo nobelovca
Od istaknutog zagovornika mirnog suživota suprotstavljenih kultura i civilizacija, do toga da se u njegovom delu vidi književna podrška velikosrpskoj ideologiji – stvaralaštvo Ive Andrića našlo se na udaru radikalnih ideoloških interpretacija
Zar nije govor umetničkih dela čistiji i jasniji ako se ne meša sa živim glasom njegovog stvaraoca – upitao je pisac Ivo Andrić u besedi koju je održao pred 700 zvanica Koncert-hola u Stokholmu na današnji dan, 10. decembra 1961. pošto mu je uručena Nobelova nagrada za književnost, da bi se upravo njegovo delo našlo na udaru zapadne književne kritike koja ga tumači kao izraz antimuslimanskih tendencija i velikosrpske ideologije.
Naime, literaturi pisca – koji "nosi u sebi mnogo nežnosti za ljude, ali ne uzmiče pred strahotama, niti pred nasiljem, koje u njegovim očima potvrđuje stvarnost zla", kako je primetio sekretar Švedske kraljevske akademije dr Ander Esterling – posebno od poslednje decenije 20. veka, dakle u okolnostima izmenjenog političkog konteksta, odnosno početka rata i razbijanja Jugoslavije, pristupa se s političkog stanovišta.
"U okviru političkog toka sagledavanja dela Ive Andrića, autora koji je više nego ijedan drugi srpski književnik imao reputaciju zagovornika dijaloga suprotstavljenih kultura i civilizacija i njihovog mirnog suživota, ispoljava se teza o piščevom umetnički transponovanom antimuslimanskom stavu. Andrić je sve učestalije predstavljan kao mrzitelj bosanskih muslimana i jedan od 'ideoloških arhitekata' projekta 'Velika Srbija'. Njegov rad se ukazuje kao 'književna podrška velikosrpskoj ideologiji' i 'estetika za genocid', kako navode brojni bošnjački kritičari, od kojih pojedini rade na slavističkim katedrama u Nemačkoj i Austriji", ističe dr Boris Bulatović, autor knjige "Oklevetana književnost" koja je dobila nagradu "Pečat vremena" 2018. godine.
Bulatović, koji se u ovoj studiji bavi zapadnim pokušajima da se srpska literatura proglasi za glavni izvor ovdašnjeg "antievropejstva" i "nacionalizma", dodaje da iako su ostrašćene kritičke refleksije o Andrićevom delu pretežno ograničene na bošnjačku akademsku zajednicu (najpre R. Mahmutćehajić i M. Rizvić), internacionalizacija viđenja Andrića kao književnog pamfletiste u službi "velikosrpske ideologije" izvršena je posredstvom knjige "The Bridge Betrayed" Majkla Selsa i eseja "Andrićevstvo: protiv etike sjećanja" (2015) Mahmutćehajića koji se našao u referentnom naučnom časopisu East European Politics and Societies (2013).
"Sels za najradikalnijeg reprezenta srpske 'nacionalističke književnosti' sa dalekosežnim negativnim učincima uzima Andrića i njegov roman 'Na Drini ćuprija', a zatim i Njegošev 'Gorski vijenac'. O značajnom uticaju koji je ova knjiga imala na Bila Klintona i Madlen Olbrajt saznajemo od Selsovog saradnika Daglasa Adamsa i američkog kolumniste Ala Kamena", naglašava Bulatović za RT Balkan.
Inače, u kontekstu aktuelnih neknjiževno uslovljenih optužbi s kojima se srpska književnost sučeljava, te činjenica da se njene granice i obim relativizuju a njena vrednost degradira, u čemu učestvuju i značajni evropski i američki slavisti, negativni recepcijski tok nobelovčevog dela ima najduži kontinuitet, počev od ranih šezdesetih, a stepen pripisivane krivice Andriću i zaoštrenost kritičarskog tona prema njegovom delu gradacijski raste u svakom narednom napadu.
S klevetanjem Andrićevog opusa idu i tendencije njegovog prisvajanja, to jest nastojanja da se pridruži drugim književnim korpusima (hrvatskom i integralnom bosansko-hercegovačkom), da se uklopi u model "izmeštenog pisca", što – na tragu prvenstveno hrvatskih izvora – prihvataju i brojni strani slavisti.
"Demonizovanje i prisvajanje Andrića ponekad nisu suprotstavljene pojave. Međutim, apostrofiranje njegovog izvorno hrvatskog identiteta nauštrb srpskog ima izvorište ne toliko u otvorenosti njihovog kritičarskog i književnoistorijskog pristupa Andrićevoj literaturi, koliko u težnji da književni opus ovog pisca lociraju i u hrvatsku nacionalnu književnu baštinu, kao jednu od njenih najznačajnijih vrednosti", pojašnjava Bulatović.
Treba pomenuti da je Andrić tek jedan od oklevetanih srpskih pisaca – poezija Vaska Pope, romani Vojislava Lubarde, Ćosićevo "Vreme smrti", Radulovićeva "Golubnjača", Pavićevi "Hazarski rečnik" i "Unutrašnja strana vetra" ili Selenićev "Timor mortis" kvalifikovani su kao književni izraz velikosrpskog nacionalizma i antijugoslovenstva, odnosno književni instrument u razbijanju SFRJ.
"Tezu o srpskim piscima kao anticipatorima i podstrekačima budućih međunacionalnih sukoba na prostoru bivše Jugoslaviji demonstriraju autori (E. B. Vahtel, Noel Malkolm, M. Sels, Sabrina Ramet) koji učestvuju u oblikovanju najšire predstave o srpskoj kulturi na Zapadu. Oni posreduju predstavu o srpskoj literaturi kao izvanumetničkom fenomenu koji daje obrasce za činjenje verski i etnički motivisanog nasilja, zatim i kao književnom izrazu velikosrpskog nacionalizma, islamofobije i antijugoslovenstva. Dakle, srpska književnost se tereti za svojevrsni kulturni imperijalizam i spregu sa srpskim političkim hegemonizam", zaključio je dr Boris Bulatović za RT Balkan.
