Kada mastilo "progovori": Šta nam govore tetovaže pronađene na mumijama

Drevna istorija tetovaža otkrivena je zahvaljujući prim tetoviranjima, a prve sličice na telu oslikavane su čak pre 5.200 godina. Prve tetovaže imale su crteže od kultnih simbola do složenih motiva konja.

Za reč tetovaža možemo zahvaliti kapetanu Džejmsu Kuku, koji je zabeležio praksu slikanja po telu kada je posetio Polineziju u 18.veku. Tahićanska reč "tatau" koja opisuje oslikavanje delova tela, prihvaćena je u engleskom jeziku. Ali naučnici se slažu da je praksa daleko pre reči, a koža drevnih mumija je dokaz ove tvrdnje, prenosi "Nešnl Džiografik"("National Geographic"). 

Ko su mumije sa tetovažama i šta nas mogu naučiti o drevnim kulturama? Neke od najintrigantnijih tetovaža koje su arheolozi pronašli iz prošlosti govore nam o drevnom svetu.

Tetovaže u drevnoj Zapadnoj Evropi

Najraniji dokaz o tetoviranju nalazi se na telu Ledenog čoveka Ocija. Najpoznatiju mumiju u Evropi, Oci (poznat kao "ledeni čovek"), otkrili su nemački planinari na Alpima 1991. godine. Oci je živeo u Tirolu, planinskom regionu koji se graniči sa današnjom Italijom i Švajcarskom, pre oko 5.200 godina.

Arheolozi su dokumentovali 61 tetovažu u obliku linija na njegovom telu, za koje se smatra da su nastale probijanjem kože i nanošenjem prašine od uglja. Neke od njih su bile na područjima koje se najčešće povezuju sa bolovima koji nastaju kako starimo, poput kolena i gležnjeva. Ovakve vrste tetovaža porenule su brojne teorije među istraživačima, a mnogi od njih smatraju da su nastale tokom neke vrste lečenja bola.

Međutim ostale geometrijske tetovaže na Ocijevim grudima imale su neku vrstu ritualne, ceremonijalne ili čak religiozne upotrebe još u neolitskom dobu. O tačnom značenju se može raspravljati i teoretisati i u narednih 5.000 godina, smatraju naučnici, jer bez više dokaza, nema načina da se zna zašto su Oci, ili drugi neolitski ljudi, imali tetovaže. 

Tetovaže u Starom Egiptu

Sledeći najraniji dokazi o tetovažama potiču od mumija za koje se veruje da su umrle između 3351. i 3017. godine pre nove ere u Starom Egiptu. Iako otkrivene na samom početku 20. veka, ove mumije su tek 2018. godine detaljnije pregledane korišćenjem infracrvenog svetla kada je otkriveno da je ono što izgleda kao mrlja na telu, zapravo bodi art. Njihovo mastilo je najraniji poznati dokaz o tetovažama koje prikazuju slike - uključujući divljeg bika i ovce na muškoj ruci, simbole koji podsećaju na slovo "S" i verovatno štap na rukama i ramenima žena. 

Slike, koje odražavaju motive prvi su dokaz o tetoviranju u Africi. Iako istraživači mogu samo da nagađaju o tome šta su tetovaže značile njihovim nosiocima, one su mogle biti statusni simboli ili dokaz veština koje osoba koja ih nosi poseduje, kao što su hrabrost ili poznavanje kultnih ili ritualnih praksi. Razlike između tetovaža muških i ženskih mumija ukazuju na pripadnost polu ili mestu na društvenoj lestvici.

Tetovaže u Americi

Smatra se da se tetoviranje praktikovalo širom Amerike, od arktičkog kruga do juga. Nekada se smatralo da jedna mumija iz kulture Činčoro u današnjem Čileu nosi najstarije poznate tetovaže, skup crnih tačaka nalik brkovima ispod njegovog nosa. Novija istraživanja su otkrila da je čovek Činčoro umro između 2563. i 1972. godine pre nove ere i nije bio stariji od Ocija, kako se ranije verovalo. Međutim, i dalje se ne znaju tačni razlozi njegove tetovaže, jer je on jedina poznata mumija iz svoje kulture.

Još jedna mumija sa ovog dela sveta, takozvana "toltečka mumija", je žena za koju se veruje da je živela oko 250.godine nove ere na teritoriji današnjeg Meksika. Mumija žene ima složene tetovaže na podlaktici koje prikazuju valovite geometrijske motive uobičajene širom regiona. Iako istraživači ne mogu da odrede tačan razlog za tetovaže, oni nagađaju da su imale cilj da sprečavaju bolest ili su bile deo neke vrste obreda inicijacije.

Tetovaže u drevnoj Istočnoj Evropi, na teritoriji Rusije

Pripadnici katakombne kulture u istočnoj Evropi, koji su živeli od oko 2600. do 2400. godine pre naše ere, takođe su imali tetovaže. Njihovi mumificirani ostaci, pronađeni u blizini Azovskog mora, u današnjoj Rusiji, nosili su tetovaže biljne boje koje su predstavljale zmije za koje istraživači veruju da su deo praksi i društvenih uloga "simpatične magije" (poznata i kao imitativna magija - ritual koji koristi predmete ili radnje koje liče ili su simbolički povezane sa događajem ili osobom na koju se vrši uticaj, koja je bila deo rituala ili lečenja).

Tetovaže životinja pronađene su i na telima pripadnika kulture Pazirik, koja se pojavila tokom dominacije Skita u današnjoj Rusiji između šestog i drugog veka pre nove ere. 

Neki istraživači veruju da tetovaže odražavaju starost i društveni status, što znači da su, kako je neko stekao i jedno i drugo, dobijao sve više i više oznaka i slika po telu. Specijalista za psihologiju i proučavanje životinja, Gala Argent, tvrdi da su tetovaže označavale ličnu vezu sa pojedinačnim konjima i da pružaju važne dokaze o tome kako su ljudi i konji komunicirali dok su bili živi.

Tetovaže u drevnoj Aziji

Uprkos modernoj stigmi tetoviranja u Kini, razne drevne kulture širom Azije su prihvatale ovu praksu. U basenu kineske reke Tarim, otkrivene su mumije koje datiraju od 2100. do 800. godine pre naše ere, a koje pokazuju rasprostranjenost tetovaža u različitim kulturama iz ovog područja. Većina tetovaža nalazi se na rukama mumija, a istoričarka tetovaža Svetlana Pankova napominje da nekoliko mumija ima tetovaže na licu. Ona se nada da će dodatna istraživanja tetovaža mumija oko reke Tarim, dati nova otkrića i informacije. 

Tetovaže u Okeaniji

Uprkos tahićanskom poreklu reči "tetovaža", arheolozi su pronašli malo dokaza o tetoviranju iz drevne Polinezije, pre svega jer toplo, vlažno vreme u tropskim krajevima nije pogodno za mumificiranje. I pored toga, istraživači su 2019. godine identifikovali set alata za tetoviranje napravljenih od ljudske kosti za koje se smatra da datiraju iz zore polinezijske kulture na teritoriji današnje države Tonga pre oko 2.700 godina.

Kao što francuski istoričar umetnosti Luk Reno objašnjava, predstave o "verovatno tetoviranim" figurama u drevnim umetničkim delima nude zadivljujući pogled na rane prakse tetoviranja ali navodi da se drevni umetnički stilovi ne mogu pouzdano tumačiti kao tetovaže koje prikazuju slike tadašnjeg života. Ova činjenica, zajedno sa nedostatkom dokaza o mumijama starijim od Ocija, sugeriše da prava istorija tetoviranja možda nikada neće biti u potpunosti otkrivena.