Crna Gora na Dalekom istoku: Desinizacija Tajvana kao ključno pitanje ključnih izbora
Ono što je u Crnoj Gori delimično uspelo, počevši od 2011. kada su iz tamošnjih nastavnih programa bila redukovana ili potpuno izbačena dela srpskih pisaca, tokom poslednje četiri godine odvija se na kineskom ostrvu koje SAD žele da vide kao potpuno nezavisno od matičnog dela Kine
Gu Janvu (1613-1682) bio je kineski učenjak, pisac, filolog, čak i geograf, rodom iz provincije Đijangsu. Napisao je znamenitu raspravu "Poštenje i moralnost" koja je postala jedno od klasičnih dela kineske kulture.
Iako je živeo i stvarao u prvim godinama vladavine dinastije Ćing, koja je bila mandžurskog porekla, Gu Janvu nikada nije prihvatio njenu vlast. Ostao je lojalan staroj dinastiji Ming, pokušavajući da dokuči uzroke njene propasti.
Njegovo delo postalo je filozofski temelj političkog pokreta koji je u 19. veku pokušao da spoji zapadna učenja sa kineskom tradicijom, tražeći empirijske korene za tako nešto unutar izvornog konfučijanizma. Otuda je ime Gu Janvua nezaobilazno u razumevanju i sagledavanju savremenog kineskog nacionalnog identiteta.
Eliminacija kineskog "Njegoša"
Pre četiri godine, vlada Tajvana, pod kontrolom Demokratske progresivne partije koja se zalaže za nezavisnost ovog ostrva, rešila je da iz lokalnog obrazovnog sistema ukloni značajan broj dela klasičnih kineskih stvaralaca. Poštenje i moralnost u procesu sintetičkog nametanja novog nacionalnog identiteta nisu poželjna načela, pa je pomenuto delo Gu Janvua izbačeno među prvima.
Prema izvorima koji pripadaju vlastima ostrva, učešće dela kineskih klasika u tamošnjoj đačkoj lektiri svedeno je na oko 35, u nekim segmentima najviše do 45 odsto.
Dok kritičari ovih promena smatraju da je načinjena greška, zato što dela klasične kineske književnosti igraju vitalnu ulogu u oblikovanju vrednosti i karaktera učenika, pobornici novog tajvanskog nacionalnog identiteta tvrde da klasična dela u "modernom" društvu ne daju poželjne odgovore.
Za sadašnje tajvanske vlasti, naime, kineski je samo jedan od "tajvanskih jezika" koji se govore na ostrvu.
Baš kao u Crnoj Gori
Nama je ovaj scenario odlično poznat.
Ono što je u Crnoj Gori delimično uspelo, počevši od 2011. kada su iz tamošnjih nastavnih programa bila redukovana ili potpuno izbačena dela srpskih pisaca, a srpski postao tek jedan od tamošnjih jezika, upravo se odvija na kineskom ostrvu koje SAD žele da vide kao potpuno nezavisno od matičnog dela Kine.
I u crnogorskom i u tajvanskom slučaju geopolitički rukopis je istovetan.
Zbog toga je 4. decembra 2023. nastavnica Oj Kuej-či, koja predaje kinesku književnost u jednoj od srednjih škola u Tajpeju, održala konferenciju za novinare, podsetivši da smernice tamošnjeg ministarstva prosvete iz 2019. godine, na osnovu kojih su izbačena dela kineskih klasika, više ne omogućavaju učenicima da uče o patriotizmu i vlastitom integritetu, istakavši da reforma obrazovanja na ostrvu, vođena principom desinizacije, gura i nastavnike i učenike u "mračni obrazovni ponor".
U susret izborima
Konferencija za medije nastavnice Oj Kuej-či odjeknula je širom Tajvana, ali i matičnog dela Kine. Razlog tome su neposredni predsednički izbori na ostrvu, osmi po redu, koji će biti održani 13. januara.
Ovi izbori mogli bi da budu veoma važni u pogledu izgleda proameričkih snaga da na ostrvu zaokruže novi tajvanski nacionalni identitet i nastave da koriste ovo ostrvo, poput kineske Ahilove pete, za dalje pritiske na Peking.
Američki interes na Tajvanu je jasan. Samo za vreme mandata Džozefa Bajdena, prema većini izvora, SAD su prodale Tajvanu naoružanje u vrednosti od oko četiri milijarde dolara. Posredstvom separatističkih snaga, oličenih u Demokratskoj progresivnoj partiji, na Kinu se neprekidno vrši bezbednosni pritisak. Stvari se u zapadnom medijskom narativu o odbrani postavljaju kao da je Tajvan američko ostrvo nadomak Kaliformnije ili Floride, a ne kinesko ostrvo nadomak matičnog dela Kine.
U ovom trenutku, predizborna istraživanja daju dvojici glavnih kandidata podjednake šanse. To su Hou Ju-ihu iz partije Kuomintang, i Laj Činh-te koji u javnosti, skorojevićki, koristi i svoje zapadnjačko ime – Vilijam Laj, iz Demokratske progresivne partije.
Dok se Demoratska progresivna partija zalaže za potpunu nezavisnost Tajvana i što tešnje odnose ostrva sa SAD, patriote iz nacionalističke partije Kuomintang ne dovode u pitanje postojanje jedne Kine i ostrva Tajvan kao njenog dela.
Prevagu na izborima, ukoliko dođe do njihovog drugog kruga, mogle bi da odnesu pristalice trećeg kandidata, Ko Venđea iz Tajvanske narodne partije čiji je ideološki program, barem što se odnosa prema državi tiče, bliži partiji Kuomintanga nego tajvanskim secesionistima okupljenim u Demokratskoj progresivnoj partiji.
Kako će glasati Tajvanci iz matičnog dela Kine
Drugi faktor koji bi mogao znatno da utiče na izbore na Tajvanu jesu Tajvanci koji žive i rade u matičnom delu Kine. Njih, prema različitim izvorima, ima između 1,2 i dva miliona, od ukupno nešto manje od 24 miliona stanovnika ostrva.
Tajvanci koji žive i rade u matičnom delu zemlje uglavnom su pristalice partije Kuomintang i na izborima će podržati koncept jedne Kine.
Autor ovih redova boravio je u Kini kada su uspostavljeni prvi svakodnevni avionski letovi između Tajvana i matičnog dela Kine, u jesen 2008. godine. Od 2003. naovamo, najpre su bili uspostavljeni čarter letovi između ostrva i matičnog dela zemlje tokom proslave Kineske nove godine. Kasnije je ovaj aranžman proširen na ostale značajne kineske praznike: Festival sredine jeseni, Festival zmajevih čamaca i zadušnice (Ćingming), pa na vikende, da bi od novembra 2008. svi mogli direktno da putuju u matični deo zemlje svakodnevnim letovima.
Hangdžou je novembra 2008. bio pun mladih, znatiželjnih i radosnih lica sa Tajvana koja nisu krila oduševljenje što su, konačno, u prilici da putuju u matični deo svoje zemlje.
Sada su na političkoj sceni snage koje mladim Tajvancima žele da prodaju priču kako je odricanje od izvornog identiteta cena njihovog napretka.
Ostrvo Tajvan je, prirodno, razmenom u oblasti kulture, ekonomije, sporta i drugih oblasti prirodno naginjalo svom matičnom delu. Razmena matičnog dela zemlje sa ostrvom Tajvan odavno je premašila 200 milijardi dolara, a kompanije sa Tajvana su među najvećim ulagačima u kinesku privredu. Pokazalo se da je stvarnost najjači argument kineske vlade kada je pitanje ostrva Tajvan posredi, ali se isto tako pokazalo i da kineski protivnici ne sede skrštenih ruku, kreirajući na ostrvu novi nacionalni identitet.
Šta svet dobija, a šta gubi?
Ukoliko na predstojećim predsedničkim izborima na Tajvanu prevladaju konstruktivne snage kineskog nacionalnog jedinstva, koje se zalažu za sveobuhvatno razumevanje i saradnju sa matičnim delom zemlje prema razumnom principu "jedna zemlja dva sistema", svet će načiniti korak ka miru i stabilnosti.
U suprotnom, ukoliko pobedom kandidata Demokratske progresivne partije secesionističke snage na Tajvanu dobiju krila, možemo očekivati pojačane američke isporuke oružja ostrvu i dalje provociranje Kine da pribegne poslednjim sredstvima u odbrani vlastitog suvereniteta, što može biti uvod u svetsku krizu razorniju nego što je sadašnji proksi sukob NATO saveza sa Rusijom ili rat u Gazi.
Baš kao u slučaj južne srpske pokrajine, SAD u slučaju Tajvana hladnokrvno izvrdavaju međunarodno pravo, svoje obaveze i dokumente kojima su priznale postojanje jedne Kine.
Nakon što je Zapad proteklih decenija pokušao da destabilizuje Kinu podstičući terorizam radikalnih islamističkih grupa među Ujgurima i proteste u Hong Kongu, u čemu nije imao konačnog uspeha, Tajvan je možda poslednja karta na koju može da odigra, kako bi isprovocirao Peking i krizu u Aziji.
Otuda, 13. januar nije važan samo za Kinu i jugoistok Azije, već za ceo sve klimaviji svet.
Ili, kako je svojevremeno napisao Gu Janvu, svako je odgovoran za sudbinu sveta, u smislu da se uspon i pad nacije tiče svih, ta da svako nosi odgovornost za prosperitet društva kom pripada.
