Višenamenski borbeni avion Su-35: Presretač američkih letelica

Višenamenski borbeni avion Su-35, nastao je kao rezultat razvoja i unapređivanja Su-27, a glavne razlike u odnosu na prethodnika su novi motori sa vektorisanim potiskom, otklanjanje kanarda (uzgonskih površina) i opremanju letelice savremenim radarom i električnim sistemima kontrole leta.

Zahvaljujući ovim osobinama i činjenici da radi o letelici sa visokim manevarskim sposobnostima koja poseduje određene elemente "stelt" tehnologije, Su-35 spada u 4,5 generaciju borbenih aviona poput "rafala", "jurofajter tajfuna", J-16, F-15EH, te pojedinih verzija F-16.

Tokom razvoja Su-35, konstruisano je oko 20 primeraka različitih verzija ovog aviona i to: Su-27M – modernizovana varijanta Su-27 i ujedno prvobitna oznaka za Su-35; Su-37 – dva prototipa koji su poslužili kao platforma za testiranje pojedinih savremenih sistema i podsistema za novu letelicu; Su-35UB – dvosedni avion namenjen prvenstveno za obuku, uz zadržavanje borbenih sposobnosti; i Su-35BM – duboko modernizovana varijanta prvi put predstavljena javnosti za vreme Međunarodnog avio-kosmičkog salona (MAKS) 2007. godine, iz koje je i nastala konačna proizvodna verzija Su-35S (u nastavku teksta Su-35).

Probni let Su-35 obavljen je 19. februara 2008. godine, proizvodnja je pokrenuta dve godine kasnije, a prvi primerak predat je Državnom centru za letna ispitivanja u avgustu 2011. godine. Nakon uspešno završenih testova, Vazdušno-kosmičke snage Ruske Federacije i kompanija "Suhoj", 2012. godine potpisale su ugovor o nabavci ovih letelica. Prema dostupnim podacima, procenjuje se da je do danas u operativnu upotrebu ruskog vazduhoplovstva uvedeno oko 120 aviona Su-35.

Napredna konstrukcija i snažan pogon

Prilikom konstruisanja pojedinih delova trupa Su-35 korišćena su ugljenična vlakna i legure aluminijuma i litijuma, a kompozitni materijali upotrebljeni su i za radarsko kućište (smešteno u nosu aviona), dodatne spoljašnje rezervoare i nosni deo stajnog trapa. Dodatno, radarski odraz aviona umanjen je i nanošenjem specijalnog premaza za upijanje radarskih talasa na spoljašnjost kabine i trup.

Dužina aviona je 21,9 m, raspon krila 15,3 m, visina 5,9 m, dok su nosivost i težina praznog vazduhoplova osam, odnosno 18,4 tone. Standardna poletna masa je oko 25 t, dok maksimalna iznosi 34,5 t, a šasija je dodatno ojačana zbog povećane težine pri poletanju i sletanju aviona.

Pogon čine dva "Saturnova" dvoprotočna turbomlazna motora AL-41F-1S (117S), pri čemu svaki proizvodi potisak od 86,3 kN bez, odnosno 142,2 kN sa dodatnim sagorevanjem. Ključna prednost ovih motora su dvodimenzionalne pokretne mlaznice za upravljanje vektorom sile potiska, uz ugao otklona od -15 do +15 stepeni, koje se usmeravaju putem električnog sistema komandi.

Pokretne mlaznice služe za povećavanje nivoa upravljivosti i manevarskih sposobnosti, čak i pri malim brzinama, zbog čega Su-35 može izvoditi najzahtevinije vazdušne manevre, kao što je „kobra“, a  maksimalno gravitaciono (aerodninamičko) opterećenje  koje ovaj avion može podneti je +9 g.

Kapacitet unutrašnjeg rezervoara goriva je 11.500 l što omogućava dolet od 3.600 km, ali  postoji i opcija ugradnje dva spoljašnja rezervoara od po 2.000 litara, čime se povećava ukupan kapacitet na oko 14.500 litara i omogućava dolet od 4.500 km. Takođe, avion je opremljen i sondom za dopunu goriva u letu, smeštenoj na levoj strani nosa letelice.

Maksimalna brzina ovog vazduhoplova je 2.400 km/h, tj skoro dva maha, brzina na nivou mora je 1.400 km/h, početna brzina penjanja 280 m/s, dok je plafon leta 18.000 m. Borbeni radijus samo sa unutrašnjim rezervoarom iznosi 1.600 km, a zahvaljujući snažnim motorima Su-35 poseduje mogućnost dugotrajnog krstarenja supersoničnom brzinom (oko 1,1 maha) bez dodatnog sagorevanja, sa optimalnom količinom goriva na odgovarajućim visinama.

Automatski top, rakete i bombe – šta sve Su-35 može da ponese?

Uprkos sve ređim vazdušnim dvobojima na malim distancama, konstruktori su odlučili da zadrže jednocevni automatski top GŠ-30-1 u kalibru 30 mm sa borbenim komletom od 150 granata, smešten u korenu desnog krila kao i kod Su-27. Pored topa, Su-35 poseduje 12 spoljnih podvesnih tačka za ugradnju različitih ubojitih sredstava, od kojih se dve nalaze na gondolama motora, dve između njih, po tri ispod svakog krila i po jedna na krajevima krila.

Kada je reč o raketama vadzuh-vazduh, ovaj avion može nositi: osam R-27R ili R-27ER sa inercijalnim i poluaktivnim radarskim samonavođenjem; četiri R-27T i R-27ET sa infracrvenom glavom za samonavođenje; deset R-VV-SD sa inercijalnim i aktivnim radarskim samonavođnjem dometa 110 km; šest RVV-MD kratkog dometa za bliske okršaje; a tokom Specijalne vojne operacije primećena je i upotreba hipersonične R-37M, dometa oko 400 km.

Iako je primarna uloga Su-35 postizanje prevlasti u vazdušnom prostoru, budući da se radi o višenamenskom avionu, na podvesnim tačkama se mogu ugraditi i rakete za dejstvo po ciljevima na kopnu i morskim površinama i to: šest televizijski vođenih H-29T ili H-29TE; šest laserski vođenih H-29L; šest protivbrodskih H-31A ili H-31AM; šest protivradarskih H-31P ili H-31PM; kao i novije rakete zemlja-vazduh H-38, protivbrodske H-35, protivradarske H-58UŠ i krstareće rakete H-59M2 sa komandnim i televizijskim navođenjem.

Su-35 može biti naoružan i laserski vođenim avio bombama KAB-500L i KAB-1500LG, satelitski vođenom KAB-500S, televizijski vođenim KAB-500Kr, KAB-1500 Kr i KAB-500OD sa termobaričnom bojevom glavom. Pored svega navedenog, postoji i opcija opremanja ove letelice nevođenim bombama mase od 100 do 500 kg i nevođenim raketama u kalibru 80mm, 122 mm i 266mm.

Savremeni radar, optoelektronski sistemi, kokpit i sredstva za samozaštitu

U segmentu avionike, glavni iskorak napravljen je ugradnjom višenamenskog radarskog sistema za faznom rešetkom "irbis-e" za otkrivanje i praćenje ciljeva na velikim razdaljinama. Maksimalan domet radara za otkrivanje i praćenje cilja veličine borbenog aviona, sa površinom radarskog preseka od oko 3 m2, je 400 km u prednjoj i 150 km u zadnjoj polusferi.

"Irbis-e" istovremeno može pratiti 30 i gađati osam ciljeva u vazduhu aktivno radarski samonavođenm raketama, dok upotrebom poluaktivno radarski samonavođenih raketa može izvršiti dejstvo na dva cilja.

Ovaj sistem je takođe osposobljen za otkrivanje i praćenje četiri cilja na kopnu ili moru istovremeno, na maksimalnom dometu od 400 km, bez prekida osmatranja vazdušnog prostora. U slučaju vazduhoplova sa malim radarskim odrazom, prema deklaraciji proizvođača, radar može otkriti ciljeve sa površinom radarskog preseka od 0,01 m2, na dometima do 90 km.

Su-35 poseduje i optoelektronski nišanski sistem OLS-35, smešten ispred vetrobranskog stakla kog čine infracrveni senzor za potragu i praćenje, televizijska kamera, laserski daljinomer i obeleživač. Domet OLS-35 na velikim visinama za cilj poput borbenog aviona iznosi do 90 km u zadnjoj i 35 km u prednjoj polusferi i istovremeno se može pratiti četiri cilja u vazduhu.

Upravljanje ovim avionom vrši se upravljačkom palicom, putem četvorostrukog digitalnog električnog sistema komande leta KSU-35, koji obuhvata i kočioni sistem točkova, letne podatke i poseduje režim automatske kontrole leta. Kokpit je opremljen sa dva MFI-35 LCD ekrana visoke rezolucije na instrument tabli, širokougaonim gornjim elektrooptičkim pokazivačom, uređajima za prikaz podataka na kacigi pilota i navigacionim sistemom BINS-SP2.

Uz navedeno, pilot je smešten u izbacivo sedište nagnuto pod uglom od 30 stepeni, što mu pomaže da podnese veliko gravitaciono opterećenje pri borbama u vazduhu i ostavlja mogućnost katapultiranja čak i pri nultoj brzini i visini. Sistem za komunikaciju sastoji se od tri radio stanice ultra visoke, veoma visoke i visoke frekvencije i uređaja za prenos taktičkih podataka.

Su-35 je opremljen integrsanim sistemom za samozaštitu u koji spadaju sredstva za ometanje, otkrivanje radarskog i laserskog zračenja, signalizator za nadolazeće rakete dometa 30 km za rakete vazduh-vazduh i 50 km za rakete vazduh-zemlja i šest dispensera sa po 14 infracrvenih mamaca. Na podvesnim tačkama na krajevima krila moguće je ugraditi „hibnji-m“, uređaje za protivelektronsku borbu i zaštitu čitave grupe aviona.

Borbena upotreba Su-35

Svoje vatreno krštenje ovaj višenamenski borbeni avion prošao je tokom 2016. godine u Sirijskom građanskom ratu, gde je u početku angažovan kao pratnja frontovskim bombarderima poput Su-24 i obavljao patrole u vazdušnom prostoru. Pored navedenih zadataka, korišćeni su i u vazdušnim napadima po kopnenim ciljevima, pa je tada prvi put zabeleženo dejstvo vođenim i nevođenim avio bombama Su-35.

Za vreme višegodišnjeg boravka u Siriji, piloti koji su leteli na Su-35 više puta su učestvovali u zadacima presretanja borbenih aviona turskog i izraelskog ratnog vazduhoplovstva, sprečavajući ih da izvrše vazdušne udare i terajući ih na povlačenje.

Poslednja dva takva događaja desila su se 6. jula, kada je nekoliko ruskih Su-35 u više navrata presrelo bepilotne letelice američkih vazduhoplovnih snaga MK-9 "riper", koje su prekršile protokole o zabrani nebezbednih i provokativnih akcija u sirijskom vazdušnom prostoru.

Pored Sirije, Su-35 se intenzivno koristi i za vazduhoplovne misije u sklopu Specijalne vojne operacije. Do sada je ovaj avion zajedno sa Su-30SM izvršavao udare po kopnenim ciljevima na frontu i u dubini ukrajinske teritorije, uništavajući položaje, komandna mesta i ključne objekte vojne infrastrukture. Takođe, zabeleženo je da su ove letelice ostvarile sedam potvrđenih pobeda u vazdušnim dvobojima sa ukrajinskim borbenim avionima i oborile nekoliko neprijateljskih helikoptera.