Srbija i Balkan
Savezničko bombardovanje gore od nacističkog: Kako su nas branili u Drugom svetskom ratu
Bombardovanje Jugoslavije koje su počinili saveznici imalo je teže posledice po Srbe od vazdušnih napada nacista. RT Balkan istražuje zašto su Britanci i Amerikanci 1944. godine gađali Beograd
Umesto nade i spasa, saveznički avioni koji su se 1944. godine pojavili na srpskom nebu, posejali su smrt i strah i ostavili za sobom posledice strašnije od onih koje je imalo šestoaprilsko nacističko bombardovanje samo tri godine ranije.
Bombama su Srbe tada branili isti oni koji će nas decenijama kasnije napadati udruženi u NATO Alijansu- Britanci i Amerikanci. Njihova odbrana, međutim, ostavila je toliko krvi i patnje, da se decenijama kasnije, mnogi, s pravom, pitaju da li su njihova meta bili Nemci, ili Srbi?
"Teško je zamisliti angloameričke pilote kako bombarduju Pariz ili neki od zapadnoevropskih gradova, naravno sa izuzetkom nemačkih. Zašto su tovar svojih bombardera istovarili na civilne ciljeve u Beogradu, i ne samo u Beogradu? Različita su mišljenja o tome, ali činjenica je da bez obzira na to koliko Srbi sebe videli kao njihove saveznike, Angloamerikanci Srbe nisu gledali na taj način", smatra profesor Filozofskog fakulteta u Beogradu, istoričar profesor Miloš Ković.
Bombardovanje 1944. godine, kako podseća, nije bio prvi dokaz takvog odnosa prema našem narodu. U Prvom svetskom ratu, uprkos svim obećanjima koja su Srbima, kao svojim "saveznicima" dali, napustili su 1915. godine kada su ih udruženim snagama napale Nemačka, Austrougarska i Bugarska.
"Kada se zna da je poginulo vrlo malo nemačkih vojnika, i da su glavne žrtve bili civilni ciljevi u Beogradu, i da je bombardovanje izvršeno na Vaskrs, to zaista daje posebnu boju tom istorijskom događaju. Još kada se tome doda činjenica da se u Londonu i Vašingtonu smatralo da je Srbija nije sklona Josipu Brozu Titu, i da je mnogo naklonjenija Draži Mihajloviću koga su Angloamerikanci već napustili, onda to daje osnove za pretpostavke da je cilj bombardovanja bio i da natera Srbe da se pomire sa sudbinom koju su im namenili i oni ali i Sovjeti- a to je pad u ruke Titovog režima", ocenjuje Ković.
Angloamerikanci su, kaže on, bombardovali Beograđane i neselektivno ubijali civile, dok su drugi naši saveznici- sovjetski vojnici- ginuli u oslobađanju Beograda, zajedno sa partizanima.
"Sovjetski vojnici su oslobađali grad ulicu po ulicu, zgradu po zgradu, dok su Angloamerikanci ubijali Beograđane sa bezbednog rastojanja", navodi naš sagovornik.
Saveznici Beograd gađali sedam puta i ubili 22 porodilje
Koliko nas je koštala ova "pomoć" saveznika za RT Balkan precizira istoričar Nemanja Dević.
"Priča o 6. aprilu nažalost je povezana i sa asocijacijama na bombardovanje Srbije iz 1944. godine. Prvo su počinili nacisti, a drugo uz znatno veće civilne žrtve došlo je od saveznika sa Zapada. Iako je Balkan predstavljao sekundarno mesto dejstava savezničke 15. vazduhoplovne armije, koja je pre svega bombardovala strateški važne ciljeve i okupacione ustanove u Zapadnoj Evropi, od 1943. i naš region postaje bojno polje i mesto sudara i u tom smislu", objašnjava istoričar Nemanja Dević.
On navodi da su u prvo vreme na udaru najviše bila naftna polja u predelu Ploešti u Rumuniji, ali da su masovna bombardovanja privrednih ciljeva i komunikacija od jeseni 1943. postala karakteristična pojava i u okupiranoj Jugoslaviji.
Jugoslavija je onda, kao važna trasa preletanja savezničkih aviona, postala i poprište vazdušnih borbi i sukoba savezničkih aviona i okupatorskih snaga protivvazdušne odbrane.
"Kako je vreme prolazilo, saveznici su sve više bombardovali ciljeve u okupiranoj Srbiji, gde su civilni gubici posmatrani kao 'kolateralna šteta'. Posebno je krvavo bilo bombardovanje Beograda na Vaskrs 1944, ali i drugih gradova u Srbiji, poput Niša i Leskovca. Samo u Leskovcu poginulo je oko 1.000 srpskih civila u toku bombardovanja 6. septembra 1944", objašnjava Dević.
Za njega je nesumnjivo da saveznička bombardovanja Srbije, osim što su pogađala i nemačke vojne, industrijske i infrastrukturne ciljeve, donela i znatno veće civilne žrtve u odnosu na isti čin nemačkog okupatora.
"Beograd su samo u toku 1944. Zapadni saveznici bombardovali sedam puta, a neka kao ilustracija tog zločina posluži i činjenica da su u stradanju zgrade hitne pomoći ubijene 22 porodilje sa decom. Ipak ne bi trebalo da se, bez obzira na sve, relativizuje nemački zločin iz aprila 1941, budući da su posledice bombardovanja Narodne biblioteke, sve sa izgorelim starim knjigama i rukopisima, nesagledive po našu kulturu do današnjih dana. Ali treba otvoreno reći da je Beograd bio i žrtva nacista, ali i onih snaga koje su mu se predstavljale kao savezničke", ukazao je Dević.
Rezervni cilj i kolateralna šteta?
Dr Mile Bjelajac, direktor Instituta za noviju istoriju Srbije, međutim, kaže da "nije pristalica" objašnjenja da je savezničko bombardovanje Jugoslavije bilo posledica "antisrpskog stava saveznika" ili pojedinih teorija da su ga "naručili" pripadnici narodnooslobodilačkog pokreta.
"Oni koji su istraživali rad ove vazduhoplovne armije stacionirane na Siciliji i u Napulju, gledali su dnevnike letenja. Zadatak je bilo bombardovanje Rumunije, odnosno njenih naftnih izvora i drugih industrijskih postrojenja, ali je uvek u tom planu leta postojao i rezervni cilj za slučajeve da se na primer pokvari vreme", pojašnjava Bjelajac.
On navodi da su rezervni ciljevi u Beogradu bili- fabrika vojne odeće i padobrana ispod Zoološkog vrta (kasnije "Beko"), zatim fabrika kugličnih ležajeva kod Dalmatinske ulice, ali i aerodrom Bežanijska kosa i železničke pruge.
"Ravnogorska obaveštajna služba ali i narodnooslobodilačka ilegalna obaveštajna služba iz Beograda su javljali isto, pa su saveznici imali podatke da Nemci poseduju protivavionske topove kalibra 88 milimetara. A čim oni dobiju informaciju da takva artiljerija postoji u zoni letenja, po automatizmu dižu avione na 5.000 metara", objašnjava Bjelajac dodajući da je sa te visine bilo teško nanišaniti i precizno pogoditi mete.
Tako se, kaže, dogodilo da rafal pogodi potez od "Beka" ka gradu, a da, kad je gađana fabrika kugličnih ležajeva "zakači" sve do današnje Krunske ulice gde je nalazilo stradalo nekadašnje porodilište. Rafal sa Bežanije pogodio je, recimo, i Pašino brdo s druge strane Save.
"U jednoj specijalnoj akciji bombardovan je Dubrovnik, Zadar, Podgorica, aerodromi oko Zagreba… Pre iskrcavanja na Normandiju, to veče i to jutro, izuzetno su teško bombardovani francuski gradovi na obali gde je bilo na hiljade žrtava. Ali niko u Francuskoj nije postavio pitanje je li to bilo namerno uništavanje Francuza. Kod nas su devedesetih krenule te priče, naročito zbog Leskovca. Naime, postojala je informacija da je tamo velika koncentracija nemačkih snaga, ali dok su avioni doleteli, oni su se pomerili, tako da u tom trenutku nije bilo razloga za bombardovanje", objašnjava on.
Na pitanje kako to da je Beograd mnogo krvavije stradao od Zagreba koji su saveznički avioni zaobišli, iako je u to vreme bio prestonica kolaboracionističke države, on dodaje da, iako su bombardovani zagrebački aerodromi i industrija centar grada nije - jer su ustaše, tamo, u blizini Pavelićeve vile imale logor zarobljenih savezničkih pilota.
"Ako ništa drugo, sigurno Ravnogorskom pokretu ne može da se prigovori antisrpski stav, a jednake su informacije slali i njihovi obaveštajci i obaveštajci narodnooslobodilačke vojske", jasan je Bjelajac.
Komentarišući šuškanja da je savezničku akciju zatražio sam Tito, sagovornik RT Balkana navodi da je izveštaj o koncentraciji nemačkih snaga u Leskovcu stigao iz glavnog štaba za Srbiju Koče Popovića, ali da on nigde nije pronašao Titov zahtev da saveznici bombarduju naše gradove.
