Uspon "Komandanta Forine": Ko je Taljat Džaferi, prvi Albanac premijer Severne Makedonije?

Kada je Taljat Džaferi, kao prvi Albanac u istoriji, pre koji dan izabran za premijera Severne Makedonije, njegov stranački šef iz stranke DUI Alji Ahmeti ushićeno je izjavio da "svi prisutni u Skupštini Severne Makedonije sijaju od radosti".

"Svima koje sam do sada sreo oči sijaju od radosti. Ovo je srećan dan. Nije mali uspeh to što su Albanci za četvrt veka osvojili sve ove nacionalne benefite", rekao je Ahmeti.

Osim stranačke pripadnosti, zajednički imenitelj za Džaferija i pomenutog Ahmetija je makedonska "UČK", odnosno "Oslobodilačka nacionalna vojska" Makedonije, čiji su pripadnici i sledbenici jedan i drugi svojevremeno bili. Džaferi kao komandant 116. brigade ONA čija je zona odgovornosti bio Gostivar i okolina, Ahmeti kao politički predstavnik, odnosno vođa ONA.

Pomenuti Ahmeti, inače, više od 15 godina, sve do administracije Donalda Trampa bio je na američkoj "crnoj listi" na koju ga je stavila administracija predsednika Džordža Buša mlađeg.

Inače, "Ushtria Çlirimtare Kombëtare", "UÇK"; odnosno "Osloboditelna narodna armija", čiji su i Džaferi i Ahmeti bili istaknuti predstavnici pre 23 godine počela je oružani sukob u Severnoj Makedoniji koji je iste godine završen potpisivanjem Ohridskog sporazuma i osetno većim pravima za Albance u toj zemlji.

Formirana delom od pripadnika tzv. OVK sa Kosova i Metohije, delom i od pripadnika "Oslobodilačke vojske Preševa, Bujanovca i Medveđe", potpomognuta lokalnim albanskim stanovništvom, ONA je bila formirana po principu brigada, 112. je bila u okolini Kumanova, 113. pokrivala je okolinu Tetova, Džaferijeva 116. gostivarski kraj.

Kao oficir bivše JNA i bivši oficir Vojske Makedonije, sa višegodišnjim iskustvom, Džaferi je za makedonsku OVK bio dragocen kadar. O tom delu života i aktivnosti sadašnjeg makedonskog premijera nema, međutim, mnogo podataka. Ono što se zna jeste da je Taljat Džaferi 1981. godine, kao 19-godišnji mladić upisao Vojnu akademiju kopnene vojske u Beogradu, da se školovao u i u Sarajevu, da je po diplomiranju stekao čin potporučnika i 1985. godine postao aktivni oficir tadašnje JNA. Pre Vojne akademije bio je pitomac Vojne gimnazije u Beogradu.

Službovao je u Pirotu i Kuršumliji gde je bio komandir 1. voda, 2. čete, 1. bataljona 354. pešadijske brigade. Godine 1991. napustio je službu u vojsci, odnosno tadašnjoj JNA. General Božidar Delić svojevremeno je svedočio da se Džaferi, kada ga je dok je napuštao Srbiju na punktu kod Podujeva zaustavila policija, predstavio kao pekar koji ide u posetu porodici u Gostivar, ali su mu prilikom pretresa u kolima nađeni vojna uniforma i oprema. Tada je ipak, pošto je pušten od strane policije, preko jednog sporednog prelaza uspeo da izađe iz Srbije i pređe u Makedoniju.  

U pismu koje je uputio javnosti 2018. godine, posle posete Taljata Džaferija, kao predsednika Sobranja – Skupštini Srbije, general Delić napisao je da je Džaferi kao starešina JNA bio "nedisciplinovan", da je nastupao "perfidno, sa pozicija šiptarskog separatizma" i da je "bio dobro osposobljen u rukovanju oružjem". Delić je tada Džaferija nazvao "dvostrukim teroristom i dezerterom".

Sedam godina kasnije, pošto je tadašnja Makedonija stekla nezavisnost postao je aktivni oficir Vojske Republike Makedonije, neko vreme bio je  i komandant garnizona u Kumanovu, u VM je ostao sve do januara 2001. godine kada se priključio makedonskoj "UČK" i postao jedan iz uskog kruga pobunjeničkih komandanata, poznatiji kao "Komandant Forina", po imenu albanskog sela iz zapadne Makedonije iz kog je rodom.

Sukob snaga OVK i makedonske vojske i policije eskalirao je marta 2001. kada su albanski pobunjenici uspostavili kontrolu na velikom delu zapadne Makedonije, i kada su zauzimajući selo Aračinovo stigli do same periferije Skoplja. U tim sukobima ubijeno je više desetina makedonskih policajaca i vojnika.

Kakva je uloga 116. brigade u borbama vođenim u proleće i leto te godine u Makedoniji, nema dostupnih podataka. Sukob je završen 13. avgusta 2001. godine a pripadnici ONA koji su predali oružje snagama NATO-a dobili su amnestiju. Među amnestiranim bio je i Taljat Džaferi kao i njegov stranački šef Alji Ahmeti.

Posle amnestije, sledila je politička karijera "komandanta Forine" na listi albanske Demokratske unije za integraciju (DUI). Izabran je najpre za poslanika, u decembru 2004. već je bio zamenik ministra odbrane, a na tom mestu ostao je do 2006. Kasnije je još nekoliko puta biran za poslanika, 18. februara 2013. imenovan je za ministra odbrane kada su oštro reagovali makedonski veterani, policajci i vojnici  učesnici borbi sa ONA 2001. godine.

Reagovao je Džaferi izjavom da je njegov cilj da makedonsku vojsku pretvori u simbol "suživota, tolerancije i poštovanja različitosti"."ONA je sada na čelu vojske", objavljeno je tada na fejsbuk stranici Džaferijeve stranke.

Penzionisani makedonski general Stojanče Anglelov, svojevremeno je za medije, a posle jednog od imenovanja Džaferija ispričao da "zbog jedinice na čelu sa Džaferijem i njenih metaka nema polovinu unutrašnjih organa".

U Džaferijevo zvaničnoj biografiji objavljenoj tada na stranici Ministarstva odbrane aktivnosti ministra iz 2001. godine nisu pomenute.

Aprila 2017. godine izabran je za predsednika Sobranja Severne Makedonije glasovima DUI i SDSM Zorana Zaeva. Zbog izbora izbili su nemiri u parlamentu, ispred zgrade Sobranja okupili su se građani, došlo je i do upada u parlament, reagovala je policija, više od 100 policajaca i civila je povređeno. Svet su tada obišle slike Zorana Zaeva, lidera SDSM, kome je u sukobima razbijena glava.

Džaferi je posle primopredaje dužnosti u kabinet predsednika Sobranja uneo dve zastave Albanije, javnost je opet bila uznemirena, ali je zastave ubrzo uklonio na zahtev Aljija Ahmetija, koga su, navodno, pre toga ambasadori u Skoplju upozorili da je to nepotrebna provokacija.

Kao ministar odbrane, Džaferi je naveo da govori albanski, makedonski, srpsko-hrvatski i engleski jezik.

Shodno amnestiji, za sukobe u Makedoniji 2001. godine i ubijene policajce i vojnike niko od Albanaca nije odgovarao. Na meti Haga našli su se jedino neki makedonski funkcioneri zbog stradanja albanskih civila u selu Ljuboten. Što se Ahmetija i Džaferija tiče, oni su shodno zapadnoj politici da deo problema neizostavno mora postati deo rešenja, poslednjih par decenija, u većoj ili manjoj meri, bili deo svih vlada i makedonskih vlasti.