Srbija i Balkan
Broj borbenih aviona zemalja u regionu: Gde se Srbija nalazi? (GRAFIKA)
Srbija se i dalje nalazi na prvom mestu po broju borbenih aviona u regionu, a glavni razlog za to jeste 17 jurišnih aviona J-22 "orao" domaće proizvodnje
U proteklih nekoliko meseci sve češće su se mogle čuti vesti o tome da su pojedine države u regionu pokrenule proces modernizacije svojih ratnih vazduhoplovstava i nabavku savremenih borbenih aviona. Među njima su Srbija, Hrvatska, Rumunija, Bugarska i Mađarska, a jučerašnje sletanje prvih šest od 12 poručenih "rafala" na aerodrom u Zagrebu izazvalo je brojne reakcije u javnosti.
Pomenuta isporuka nije drastično promenila odnos snaga u regionu, bar kada je u pitanju broj borbenih aviona kojima raspolažu okolne države. Naime, kako se može videti na priloženom grafikonu, Srbija se i dalje nalazi na prvom mestu po broju borbenih aviona (lovaca, jurišnika/bombardera i višenamenskih aviona) u operativnoj upotrebi.
Takođe, važno je naglasiti da su u predstavljenim brojkama uračunate i trenažne varijante određenih borbenih aviona, dok su školsko-borbeni i trenažni avioni – koji se primarno koriste za obučavanje pilota, ali mogu biti modifikovani za izvršvanje borbenih misija – izuzeti, pa će o njima biti više reči u zasebnim poglavljima država.
Srbija – MiG-ovi, "orlovi" i "rafali"
Ratno vazduhoplovstvo Republike Srbije raspolaže sa 31 borbenim avionom, od čega su 14 višenamenski avioni MiG-29, i to 11 u modernizovanoj varijanti MiG-29SM sposobnoj za borbu protiv vazdušnih ciljeva i dejstvo po kopnenim i tri u trenažno-borbenoj dvosednoj varijanti MiG-29UB (Učebno-boevoй), dok su preostalih 17 jurišni avioni J-22 "orao" domaće proizvodnje.
Upravo se zbog jurišnika "orlova", Srbija i dalje nalazi na prvom mestu po broju borbenih aviona u regionu, a poznato je i da je nekoliko primeraka modernizovano na standard M1A.
Pored navedenog, srpska vojska raspolaže i sa dvadesetak školsko-borbenih aviona G4 "super galeb", koji se mogu klasifikovati i kao laki jurišni avioni. Za ove letelice postoji i program modernizacije koji se trenutno sprovodi, a procenjuje se da je više od polovine dovedeno na standard MD – "modernizovan-digitalizovan". Uz njih, u upotrebi RV Vojske Srbije ostao je još jedan G2 "galeb" slične namene.
Takođe, kao što je već poznato Srbija je ušla u proces nabavke 12 višenamenskih borbenih aviona 4,5 generacije "rafal" i očekuje se da će ugovor o njihovoj kupovini sa Francuskom biti potpisan u naredna dva meseca. Prema procenama pojedinih stručnjaka, prvi primerci francuskih letelica, ukoliko do nabavke zaista dođe, biće isporučeni za desetak godina.
Hrvatska – "rafali" kao zamena za MiG-21
Okosnicu hrvatske avijacije će uskoro činiti 12 polovnih "rafala" u verziji F3, od kojih je kao što je već pomenuto šest letelica već isporučeno Zagrebu. Uz šest francuskih, hrvatska vojska raspolaže sa još 11 aviona MiG-21 – sedam u varijanti MiG-21bis-D ("dorađen") i četiri dvoseda UMD, koji se koriste za obuku pilota.
Svi hrvatski MiG-ovi su modifikovani tako da budu interoperatibilni sa drugim letelicama i sistemima NATO. Nakon isporuke preostalih šest "rafala", preostali avioni sovjetske proizvodnje biće povučeni iz operativne upotrebe.
Uz navedene borbene, hrvatska avijacija na raspolaganju ima i 14 "Pilatusovih" trenažnih aviona PC-9M, koji se mogu modifikovati za potrebe jurišno/bombarderskih misija. Interesantno je da su upravo ove letelice jedini borbeni avioni slovenačkog vazduhoplovstva, a razlog zbog kog su uračunate jeste to što ih Slovenija primarno koristi kao jurišne, a ne kao školske avione.
Zbog nedostatka lovačkih, odnosno višenamenskih aviona, kontrola vazdušnog prostora iznad Slovenije prepuštena je italijanskom i mađarskom vazduhoplovstvu u okviru NATO misije "er polisinga" iznad Zapadnog Balkana.
Bugarska – od MiG-ova, preko "suhoja", do savremenih F-16
Kada je u pitanju Ratno vazduhoplovstvo Bugarske, interesantno je da ono u operativnoj upotrebi i dalje ima samo borbene avione sovjetske proizvodnje.
Od 20 pomenutih vazduhoplova 13 su MiG-29 - 11 u varijanti MiG-29A i dva dvoseda MiG-29UB - dok su preostalih sedam jurišni avioni Su-25, od čega se dva Su-25UBK koriste za obuku. Pored njih, Bugarska u upotrebi ima po šest PC-9M i L-39ZA, koji se primarno koriste kao školski avioni, ali mogu izvoditi udare po kopnenim ciljevima.
Pomenuti MiG-ovi, će u skorijoj budućnosti biti zamenjeni, budući da je Sofija naručila ukupno 16 višenamenskih borbenih aviona F-16 i to u najsavremenijoj varijanti "blok 70/72", poznatoj i po oznaci F-16V "vajper". Procenjuje se da će od 16 letelica, šest biti korišćeno za obuku pilota.
Rumunija – najbrojnija lovačka avijacija u regionu
Rumunsko ratno vazduhoplovstvo se ističe po najvećem broju borbenih aviona osposobljenih za obavljanje lovačkih zadataka, budući da raspolaže sa 23 američka F-16 "blok 15" AM/BM MLU (Mid-Life Update), od kojih se četiri koriste za obuku.
Pored toga, Norveška Rumuniji treba da isporuči još 26 pomenutih vazduhoplova, a interesantno je da je Bukurešt već izrazio nameru da u budućnosti ukupno 49 F-16 zameni sa 48 borbenih aviona pete generacije F-35.
Što se tiče školsko-borbenih aviona, rumunska vojska raspolaže sa oko dvadeset IAR 99 "sojm", koji se može koristiti za pružanje neposredne vatrene podrške i izviđačke misije. Deo ovih letelica modernizovan je na standard SM, kako bi se prilagodili obuci pilota za F-16 i F-35.
Mađarska – švedski avioni na lizing
Svih 14 borbenih aviona u operativnoj upotrebi mađarskog vazduhoplovstva su švedski JAS 39 "gripen" – 12 su jednosedi u varijanti C koji su kompatibilni sa NATO sistemima, imaju unapređene sposobnosti u domenu naoružanja i avionike, kao i opciju dopune goriva u letu, dok su preostala dva dvosedi u varijanti D i koriste se za obuku pilota.
Pored postojećih, koje je Švedska iznajmila Mađarskoj na lizing, Budimpešta je pokrenula i proces nabavke još četiri "gripena", kao i 12 školsko-borbenih aviona L-39NG češke proizvodnje, koji se mogu koristiti kao laki jurišnici i izviđačke letelice.
Zašto BiH, Crna Gora, Albanija i Severna Makedonija nemaju borbene avione
Postoji više razloga zbog kojih navedene države danas ne raspolažu borbenom avijacijom, a svi oni mogli bi se svrstati u tri kategorije.
Prva je svakako ekonomska, jer je jasno da države sa tako niskim ulaganjima u sektor odbrane ne mogu nabaviti, niti održavati savremene borbene avione, dok modernizacija starijih, već odavno rashodovanih letelica, nije predstavljala isplativu opciju.
Druga podrazumeva nedostatak odgovarajućih kadrova za upravljanje, popravku i održavanje vazduhoplova. Jednostavno rečeno, postoji manjak osoblja - od tehničara do pilota.
Na kraju, verovatno i najvažnija, je politička pozadina svega ovoga. Naime, sve pomenute države osim BiH, su članice NATO, koji u potpunosti kontroliše vazdušni prostor iznad njihovih teritorija. Tako su za kontrolu neba Albanije, Crne Gore i Severne Makedonije zadužena vazduhoplovstva Grčke i Italije, dok učestali letovi špijunskih aviona Alijanse iznad BiH dovoljno govore o tome ko de fakto kontroliše njen vazdušni prostor.
Od svih nabrojanih zemalja, ipak je najinteresantniji primer Severne Makedonije. Ova država je do relativno skoro zapravo imala četiri jurišna aviona Su-25, koji su kupljeni od Ukrajine i Belorusije, zbog pobune albanskih ekstremista 2001. godine.
Već 2004. godine su izbačeni iz operativne upotrebe, pa su se do 2022. godine nalazili na otvorenom, na Međunarodnom aerodromu u Skoplju, kada su odlukom makedonskih vlasti donirani Ukrajini.
Međutim, zbog katastrofalnog stanja, pretpostavlja se da ih je ukrajinska vojska iskoristila za pribavljanje rezervnih delova, pošto se podrazumeva da nakon 18 godina na otvorenom sovjetski jurišnici nisu bili u letnom stanju.
