Svet
Britanski muzej kao Ali-babina pećina: Šta su sve Englezi pljačkali po svetu
Nedavno otkrivena krađa uzrokovala je nove apele iz nekadašnjih kolonija za povraćaj artefakata koji su nelegalno odneti u prošlosti a zahvaljujući kojima je uvećavana kolekcija Britanskog muzeja koja sada broji oko osam miliona predmeta
Iako brojni muzeji i kolekcionari vraćaju kulturna blaga zemljama iz kojih su potekla, čak i Vatikan, bilo dobrovoljno ili po sudskim presudama koje je lako doneti ukoliko postoje dokazi da su artefakti nezakonito otuđeni, Britanski muzej je dosledan u tome da iste zadrži, krijući se iza zakona koji je doneo tamošnji parlament 1963. a koji zabranjuje muzeju da vraća bilo koji od svojih predmeta.
Godine 2005. u procesu koji su protiv muzeja poveli naslednici jevrejskog kolekcionara iz Čehoslovačke Alberta Feldmana, čija je zbirka od 750 crteža pred Drugi svetski rat smatrana jednom od najboljih u Evropi a koju su potom opljačkali nacisti, sudija Visokog suda Engleske i Velsa presudio je da se četiri rada starih majstora (Martin Johan Šmit, Nikolas Blejki i Nikolo del Abate) ne mogu vratiti baš na osnovu gorepomenutog zakona.
I drugi nacionalni muzeji u Velikoj Britaniji, kao što je londonski Muzej Viktorije i Alberta, takođe su sprečeni da sprovedu repatrijaciju dela prema Zakonu o nacionalnom nasleđu iz 1983. godine.
Sve ovo se zapravo može sagledati kao vid kulturnog nasilja koje je tek nastavak kolonizatorske istorije za koju Ujedinjeno Kraljevstvo navodno želi da se iskupi.
Na prošlogodišnji upit "Asošiejted presa" Britanski muzej potvrdio je šturom formulacijom da su zahtevi za repatrijaciju stigli iz raznih zemalja, ali nije otkrio nikakve detalje. Niti je saopštio da li je ikada vratio neki predmet iz svoje kolekcije zemlji porekla.
Kulturno nasilje kao nastavak kolonizatorske tradicije
Moguće je doći do podatka da je samo između 2015. i 2019. primljeno najmanje šest zvaničnih zahteva za repatrijaciju, kao i da muzej nije reagovao na zahteve Nigerije da vrati kolekciju od 900 predmeta iz Kraljevine Benin, uključujući i beninske bronze iz 16. veka a koje su britanske trupe opljačkale 1897. godine kada su napale kraljevstvo.
Dosad je svakako najpoznatija višedecenijska borba Grčke za svojim Partenonskim mermerom, poznatim i kao Elginov mermer, što se odnosi na britanskog lorda Elgina koji ih je ukrao sa Akropolja u 19. veku.
Takođe, zahtev Egipćana da im nekadašnja kolonijalna sila vrati kamen iz Rozete, artefakt čije je otkriće omogućilo da se rastumači hijeroglifsko pismo.
Napoleonove trupe su ga otkrile 1799. godine u blizini Aleksandrije u Egiptu, a u London je donet 1802. pošto su Britanci porazili Francuze.
U egipatskoj zbirci nalaze se brojne mumije, sarkofazi i posmrtne maske, a odmah do čuvene Rozete su asirski reljefi oblikovani pre skoro 3.000 godina, zatim rimska kopija grčke statue Afrodite, koju je britanski kralj kupio od italijanskog vojvode oko 1620. godine.
Rozeta je inače jedna od više od 100.000 egipatskih i sudanskih relikvija koje se nalaze u Britanskom muzeju, a većina ih je prisvojena za vreme kolonijalnog perioda od 1883. do 1953. godine.
Takođe, predmet potraživanja je i čuvena kamena statua Hoa Hakananaija, koju su britanski mornari 1868. godine odneli sa Uskršnjeg ostrva, a potom ju je kraljica Viktorija poklonila Britanskom muzeju. Budući da se veruje da upravo ona odražava duh predaka na ostrvu, Rapa Nui insistira na njenom vraćanju u domovinu.
Međutim, ne radi se samo o umetninama budući da Britanski muzej nudi uvid u celokupnu ljudsku civilizaciju. S tim u vezi je zahtev upućen iz Australije (Toresov moreuz) za povraćaj dve ljudske lobanje koje se nalaze u zbirci muzeja u Londonu.
Šta nije popisano ne može se vratiti
Nakon nedavnog otkrića da je oko 2.000 artefakata iz kolekcije Britanskog muzeja neobjašnjivo nestalo u poslednjih 20 godina, kao i sumnje zašto su tamošnja policija i pomenuti muzej odložili objavljivanje fotografija i detaljnih opisa ukradenih predmeta pojavio se neverovatan podatak o kojem je pisao "Gardijan" – mnogi primerci nestalog zlatnog nakita, dragulja i drevnih artefakata nisu bili katalogizovani. A pošto nisu zavedeni, ne mogu se potraživati a samim tim ni pronaći niti vratiti muzeju.
Trgovac antikviteta Itaj Gradel, koji je upozorio Britanski muzej još 2021. godine da je na internetu kupio nekoliko umetnina koje je prepoznao iz kataloga te institucije, tvrdi da na stotine predmeta nikada nije bilo adekvatno zavedeno, tako da će se teško dokazati njihova pripadnost pojedinim zbirkama.
To je pak podstaklo nove apele iz nekadašnjih kolonija za povraćaj artefakata koji su nelegalno odneti u prošlosti a zahvaljujući kojima je uvećavana kolekcija Britanskog muzeja koja sada broji oko osam miliona predmeta.
Novi zahtevi stigli su iz Kine, čijih se 23.000 relikvija nalazi u londonskom muzeju, od kojih je oko 2.000 izloženo dugoročno. Kineski predmeti koji datiraju od neolita do danas uključuju slike, keramiku, bronzu, porcelan, artefakte od žada, svitke dinastija Đin, Tang itd.
Iako je Kina svesna da je teško utvrditi na koji je način izuzetno vredno nacionalno blago napustilo ovu azijsku državu, ističe da je većina kolekcija opljačkana u kulminaciji Drugog opijumskog rata 1860. godine kada su britanske i francuske trupe opustošile Staru letnju palatu, ili Juanmingjuan, u Pekingu.
"Većina ogromne kolekcije Britanskog muzeja došla je iz drugih zemalja, a značajan deo je stečen neadekvatnim kanalima, čak i prljavim sredstvima. Kao rezultat toga, Britanski muzej je zaslužio ime najvećeg svetskog 'primaoca ukradene robe' koji izlaže 'ukradena kulturna dobra'. Drugim rečima, ono o čemu Britanski muzej ne vodi brigu i ono što gubi i lomi zapravo su mahom kulturna dobra koja pripadaju drugim državama", eksplicitan je bio kineski list "Global tajms".
