Svet
Obavezno služenje vojnog roka u Evropi (MAPA)
Poznato je da brojne države u Evropi, od kojih su neke članice NATO i EU, već imaju određenu vrstu obaveznog služenja, kao i da deo zemalja planira ponovno uvođenje obaveznog vojnog roka
U poslednjih nekoliko meseci sve češće se mogu čuti izjave zvaničnika pojedinih evropskih zemalja da njihove države planiraju (ponovno) uvođenje obaveznog vojnog roka.
Tako se 13. maja pojavila i vest da je u Italiji pokrenuta rasprava o ovom pitanju, a potpredsednik vlade i lider Lige Mateo Salvini izjavio je da je njegova partija "završila izradu nacrta zakona o ponovnom uvođenju opšte vojne obaveze za mladiće i devojke", koja bi trajala šest meseci.
Međutim, kako je naveo sam Salvini, u pitanju bi bila vojna služba u formi građanskog obrazovanja, koje bi pojedincima omogućilo da doprinesu državi kroz društveno koristan rad, kao što su potraga i spasavanje, civilna zaštita, prva pomoć i zaštita šuma. Podsećanja radi, obavezno služenje vojnog roka je u Italiji ukinuto još pre 20 godina, 2004.
Nešto ozbiljnije najave dolaze iz Nemačke, jer se prema "procurilim vojnim dokumentima", u vrhu oružanih snaga ove države već raspravlja o tri potencijalna plana, od kojih jedan podrazumeva obaveznu regrutaciju i muškaraca i žena, drugi regrutaciju dela punoletnih muškaraca, dok se treći fokusira na poboljšanje i intenziviranje kampanja regrutovanja.
Uvođenje obaveznog služenja u Bundesveru verovatnijim čini i izjava ministra odbrane Borisa Pistorijusa da je on "ubeđen da je Nemačkoj potreban neki oblik vojnog roka", kao i da je odluka Berlina da ukine obavezni vojni rok 2011. godine bila "greška".
Pored Italije i Nemačke, postoji velika verovatnoća da će Srbija i Hrvatska, koje su obavezno služenje ukinule 2011, odnosno 2008. godine, takođe ponovo uvesti neku formu obaveznog vojnog roka i to možda već od sledeće godine.
Osim toga poznato je da brojne države u Evropi, od kojih su neke članice NATO-a i EU, već imaju određenu formu vojne obaveze, koja se po tome koliki deo (muške) populacije obuhvata može podeliti na parcijalnu i sveobuhvatnu.
Države u kojima služi deo punoletnih muškaraca (i žena)
Prva na listi je Danska gde se obavezni vojni rok često karakteriše samo kao "formalno obavezan", jer većina regruta služi dobrovoljno. Vojni rok traje 4-12 meseci, većina služi osam, dok u pojedinim jedinicama Kraljevske garde traje 9-12 meseci. Zbog visokih standarda na psihofizičkim testovima, od 39.000 stasalih za vojsku, svega 15.000 je bilo sposobno za službu, od kojih je 4.700 služilo, dok je 500 mladih otišlo u civilnu službu, prema podacima Svetskog almanaha CIA.
Obavezni vojni rok važi za muškarce starije od 18 godina (do 50 godina), ali zbog dovoljnog broja dobrovoljaca ne regrutuju svi punoletni mladići, već postoji sistem lutrije. Naime, svi muškarci po navršavanju 18. godine se upisuju u vojni registar, nakon čega se prolaze zdravstveni testovi. Mladići koji se označe kao nesposobni ne služe vojni rok, dok se oni sposobni i delimično sposobni plasiraju u naredni krug u kom izvlače brojeve od 1 do 36.000.
Za one koji izvuku brojeve od 1 do 8.000 služenje je obavezno (mogu odbiti samo ako su delimično sposobni, dok potpuno sposobni mogu odbiti samo ako postoji dovoljan broj dobrovoljaca), dok ovi od 8.000 do 36.000 ne moraju da služe u mirnodopskim uslovima. Takođe, postoje informacije da Danska planira da proširi obavezno služenje i na ženski deo populacije od 2026. godine.
Letonija je obavezno služenje vojnog roka ukinula 2007, a ponovo uvela 1. januara 2024. godine. Vojni rok se služi 11 meseci u oružanim snagama ili nacionalnoj gardi, a postoji i opcija služenja u rezervnom sastavu garde. U tom slučaju služba traje pet godina i zahteva minimum 21 dan individualne obuke i 7 dana kolektivne obuke na godišnjem nivou, a postoji i opcija završavanja kursa za rezervne oficire u roku od pet godina za studente u vojnim školama, koji moraju provesti 180 dana na obuci.
Takođe, letonske vlasti su poručile da neće slati pozive za obavezno služenje dok god postoji dovoljan broj dobrovoljaca starosti 18 do 27 godina, koji se prijavljuje za službu.
Slična je situacija i u Litvaniji, koja je najpre ukinula obavezno služenje 2010, a ponovo ga uvela 2015. godine. U ovoj državi postoji kompjuterski program koji iz baze podataka sa muškarcima starosti 18 do 26 godina izvlači imena onih koji će služiti. Zbog toga i male potrebe za regrutima, od 23.000 mladića koji napune 18 godina svega 3.500 do 4.000 njih se godišnje upućuje na obavezno služenje, prema podacima Svetskog almanaha CIA.
Što se tiče Moldavije, ova zemlja, suprotno trendovima, radi na ukidanju obaveznog služenja koji postoji samo formalno. Tako od 12.000 momaka koji napune 18 godina, svega 2.750 njih služi vojni rok u trajanju od 12 meseci.
Norveška i Švedska imaju poprilično slične tzv. hibridne sisteme služenja, koji obuhvataju i ženski deo populacije. Tako po navršavanju 18. godine, mladići i devojke u obe zemlje se prijavljuju na onlajn portale i popunjavaju obrasce, nakon čega vojska bira koga će regrutovati.
Tako u Norveškoj od 60.000 osamnaestogodišnjaka, njih 17.500 bude pozvano u regrutne centre, od čega 8.500 najspremnijih ide na obuku u trajanju od 12 meseci. Sa druge strane, u Švedskoj od 120.000 punoletnih svega 5.000 njih mladića i devojaka odsluži vojni rok u trajanju od 4 do 11 meseci u zavisnosti od roda i službe.
Države gde postoji sveobuhvatna vojna obaveza
Prva na listi je Austrija, čije je stanovništvo na referendumu 2013. godine odbilo ukidanje vojne obaveze. Od ukupno 30.000 momaka koji svake godine stasaju, 16.000 njih služi vojni rok u trajanju od šest meseci, dok se oko 14.000 poziva na prigovor savesti i odlazi u civilnu službu u trajanju od devet meseci.
Oni koji odsluže u vojsci, ostaju u rezervnom sastavu do 50. godine (pojedini specijalisti i do 65), a vojnoj obavezi podležu svi muškarci starosti od 17 do 35 godina.
U Belorusiji za vojnu službu godišnje stasa oko 45.000 mladića. Vojni rok traje 18 meseci za regrute sa srednjom školom, tj. 12 meseci za one koji imaju visoku stručnu spremu i obavezan je za sve muškarce starosti 18 do 27 godina. Tokom 2020. i 2021. na služenje vojnog roka upućeno je po 6.000 momaka, dok je u 2022. i 2023. godišnji broj regruta povećan na 10.000, prema podacima Svetskog almanaha CIA.
Većina njih ne služi zbog neispunjavanja zdravstvenih uslova, a postoji i opcija alternativne (civilne) službe koja traje 24-36 meseci, takođe u zavisnosti od stepena obrazovanja.
Grčka ima jedan od najrigidnijih sistema obaveznog služenja, budući da od 59.000 mladića koji navrše 18 godina, godišnje služi čak 47.000, dok u preostalih 12.000 spadaju zdravstveno nesposobni, oslobođeni obaveze i prigovarači savesti. Vojni rok traje 12 meseci (9 na egejskim ostrvima), civilna služba 15, dok mladići iz porodica sa četvoro ili više dece služe skraćeno. Od obaveze su pored žena, oslobođeni monasi na Atosu, samohrani roditelji, očevi troje ili više dece.
U Estoniji vojni rok traje osam, odnosno 11 meseci za pripadnike jedinica za telekomunikacije i sajber odbranu, kao i za rezervne oficire i podoficire. Prva četiri meseca, regruti prolaze individualnu osnovnu i specijalističku obuku, dok ostatak provode u kolektivnom uvežbavanju u svojim jedinicama.
Služi se u blizini mesta stanovanja, a nakon završetka vojnici se raspoređuju po teritorijalnom principu. Od oko 6.500 mladića koji stasaju na godišnjem nivou, njih 3.500 služi vojsku. U Estoniji takođe postoji civilna služba i to za prigovarače savesti i ona traje 12 meseci.
Relativno strog sistem postoji i na Kipru i to zbog tenzija između grčkog i turskog dela stanovništva na ovoj ostrvskoj državi. Vojni rok traje 14 meseci, dok u izuzetnim slučajevima može biti kraći. Poznato je da oko 5.100 mladića godišnje stasa za vojnu službu, ali ne postoje pouzdani podaci o tome koliko njih bude upućeno na služenje, niti o broju prigovarača savesti.
Ruska Federacija je u poslednje dve godina napravila određene izmene u zakonima koji regulišu ovo pitanje. Tako je pomerena gornja starosna granica, pa po trenutnim zakonima vojnoj obavezi podležu svi muškarci starosti 18 do 30 godina.
Regrutacija se u Rusiji odvija u dva talasa u rasponu od pola godine (na proleće i jesen), tokom kojih se za služenje vojnog roka u trajanju od 12 meseci regrutuje oko 260.000 muškaraca. Što se tiče alternativne, tj. civilne službe ona traje 21 ili 18 meseci u zavisnosti od toga u kojim institucijama i organizacijama se obavlja.
U Turskoj vojni rok traje duplo kraće - šest meseci, a pored oružanih snaga moguće je služiti i u žandarmeriji. Vojna obaveza obuhvata sve muškarce starosti 21-41 godine, a procenjuje se da u vojsci svako godine bude regrutovano do 200.000 ljudi, prema podacima Svetskog almanaha CIA.
Jedina Nordijska zemlja koja ima sveobuhvatnu vojnu obavezu je Finska, u kojoj vojni rok traje 165, 255 ili 347 dana u zavisnosti od roda i službe. Obuka traje tri meseca - mesec i po osnovna i mesec i po specijalistička, a interesantno je da postoji i sajber služenje vojnog roka. U tom slučaju regruti se nakon osnovne obuke upućuju u specijalističke centre za sajber odbranu, gde nastavljaju obučavanje.
Sajber služba i civilno služenje traju 347 dana. Oko 80 odsto punoletnih momaka svake godine ispuni vojnu obavezu, nakon čega ostaju rezervisti sve dok ne navrše 60 godina.
U ovom pitanju se posebno ističe Švajcarska, koja važi za vojno neutralnu državu, u kojoj je obavezno služenje vojske jedna od najvažnijih tradicionalnih vrednosti. Tako su Švajcarci, isto kao i njihove komšije Austrijanci, 2013. godine odbili ukidanje ove obaveze na referendumu.
Vojni rok u švajcarskoj vojsci obavezan je za sve muškarce starosti 18 do 30 godina, traje 18 nedelja, dok rezervni podoficiri i oficiri služe dodatnih 18, odnosno 22 nedelje. Nakon služenja regruti ostaju u rezervi devet godina, a oficiri i podoficiri do 65. godine života u zavisnosti od čina i dužnosti.
Godišnje oko 42.000 momaka stasa za vojsku, od čega 28.000 ispunjava zdravstvene uslove, a 16.000 služi vojni rok. Ko odbije služenje dužan je da narednih 11 godina državi plaća porez u visini od tri odsto godišnje plate, dok civilna služba traje 340 dana, prema podacima Svetskog almanaha CIA.
Na kraju, u Evropi (verovatno i svetu) najstroži oblik obaveznog služenja ima Ukrajina, koja se zbog ratnog i stanja sveobuhvatne mobilizacije može svrstati u posebnu kategoriju.
