Srbija sutra oplakuje žrtve "Oluje": 28 godina kasnije, Srbi u Hrvatskoj statistička greška

Od početka hrvatske vojno-policijske akcije "Oluja", odnosno napada na Srbe u Krajini, tokom koje je poginulo ili nestalo 1.960 Srba, a proterano najmanje 220.000 stanovnika nekadašnje Republike Srpske Krajine - navršava se 28 godina.

Zločinačka agresija započela je ujutro 4. avgusta 1995. godine, masivnom vojnom akcijom oružanih snaga Hrvatske na prostoru Republike Srpske Krajine (RSK), odnosno severa Dalmacije, Like, Korduna i Banije.

Akciju je pripremila firma MPRI sa središtem u Aleksandriji, Virdžinija, SAD, u kojoj su bile angažovane stotine penzionisanih generala SAD. Njihovi pripadnici radili su i za Hrvatsku vojsku i za pripadnike 5. Korpusa tzv. Armije BiH.

Postojala je, dakle, podrška NATO, kao i jedinica Hrvatskog vijeća odbrane, odnosno vojske Hrvata BiH, kao i Armije BiH.

Do agresije je došlo uprkos činjenici da se ta oblast nalazila pod zaštitom UN, kao sektori "Jug" i "Sjever", kao i da su predstavnici RSK u Ženevi i Beogradu prihvatili predlog međunarodne zajednice o mirnom razrešenju.

Odluka o početku akcije "Oluja" doneta je tokom sastanka u vili Josipa Broza Tita na Brionima 31. jula 1995. godine.

Kako se vidi iz Brionskih transkripta, tadašnji predsednik Hrvatske Franjo Tuđman nesumnjivo je  definisao cilj rečima: "To je sada tema naše današnje rasprave, da nanesemo takve udarce da Srbi praktično nestanu".

Pominjao je takođe uklanjanje "remetilačkog faktora" naglasivši da će odstranjivanje "stranog, povijesno odvojenog" elementa doneti pozitivne posledice etničke homogenizacije. Pomenuo je i da dok operacija bude trajala treba javno "jamčiti tobože građanska prava".

U sastavu hrvatskih snaga koje su učestvovale u napadu nalazilo se oko 130.000 pripadnika. Sa njima u sadejstvu bilo je oko 25.000 pripadnika Armije BiH. Vojsku Srpske Krajine navodno je tada sačinjavalo približno 40.000.

Akcija je započela u 5.00 časova ujutro 4. avgusta, žestokim dejstvima artiljerije i raketnih jedinica na duž čitave linije fronta.

Prva linija odbrane Vojske Republike Srpske Krajine pomerena je, odnosno probijena, na više mesta, prodorom u dubinu RSK. Onesposobljeni su takođe sistemi veza RSK.

U popodnevnim, odnosno večernjim satima, započela je evakuacija civila, preko Srba i Dvora.

Sutradan, 5. avgusta, oko podneva, objavljeno je da su hrvatske trupe ušle u Knin. Tog dana zauzet je prostor većeg dela dalmatinske zagore koji je ulazio u sastav RSK, osim Knina, Drniš, Benkovac, na prostoru Like, ali i Dubica u Baniji.

Linije kod Slunja probijene su 6. avgusta. Tada dolazi do spajanja trupa Hrvatske sa takozvanim Hrvatskim vijećem odbrane, odnosno vojskom Hrvata BiH, kao i sa Petim korpusom Armije BiH, odnosno muslimanskim snagama. Time je prostor RSK presečen. Tog dana zauzeta je Petrinja u Baniji. Posle ozbiljnijeg otpora te večeri pala je i Glina.

Vojnić, Topusko, Lapac pali su 7. avgusta. Tog dana u 18.00 časova Gojko Šušak, tadašnji ministar odbrane Hrvatske objavio je da je vojna akcija "Oluja" okončana.

Brojni civili koji se nisu povukli stradali su. Prema podacima Hrvatskog helsinškog odbora na prostoru sektora "Jug" ostalo je 4.051 lice, od čega je ubijeno oko 600, ne računajući vojna lica.

Poznati su slučajevi zločina u Ivoševcima, gde je ubijeno najmanje 14 osoba, ili u Plavnom, gde je 6. avgusta ubijeno 13 staraca.

Prema izveštaju Komisije OEBS-a od 10. avgusta: "Postoje direktni dokazi o sistematskom paljenju kuća civila i društvenog vlasništva, uključujući preduzeća, od strane HV-a, civilne policije i pripadnika specijalnih formacija policije".

Savet bezbednosti UN doneo je Rezoluciju br. 1009, 10. avgusta 1995, kojom je od Hrvatske tražena zaštita civila i njihove imovine. Kao i kažnjavanje onih koji su počinili zločine.

Među zločinima koji su se tada dogodili je i bombardovanje, odnosno pucanje po kolonama izbeglih.

Najpoznatiji je zločin na Petrovačkoj cesti, kada je avion hrvatskog ratnog vazduhoplovsta 7. avgusta nešto posle 12.00 časova na putu nedaleko od Bosanskog Petrovca, usmrtio 10 osoba, među njima četvoro dece. Ranjeno je preko pedeset civila, takođe mnoštvo dece. Bio je to Mig 21, doleteo iz Splita.

U prihvatu izbeglih posebno su se tada istakli građani Prijedora i Banjaluke.

U akciji nazvanoj "Maestral" koja je bila produžetak "Oluje", od 8. do 17. septembra 1995, hrvatske snage u sadejstvu sa Petim korpusom armije BiH, ubile su 655 i prognale oko 125.000 Srba sa područja više opština zapada BiH: Drvar, Petrovac, Šipovo, Jajce, Bosanska Krupa, Ključ.

Usledila je odmah potom 18. septembra 1995, akcija "Una" odnosno napad Hrvatske vojske sa prostora RH, na tri opštine Republike Srpske: Novi Grad, Kostajnica, Kozarska Dubica. Namera je bila zauzimanje Prijedora.

Hrvatske snage su tokom te operacije počinile i zločine kod fabrike Knežopoljka, kada su ubijena 44 civila a ranjeno je 38. Hrvatska vojska je međutim tada teško poražena i akcija je obustavljena.

U presudi haškog Tribunala za bivšu Jugoslaviju, aprila 2011, ocenjeno je da je "Oluja" bila udruženi zločinački poduhvat, na čijem se čelu nalazio predsednik Hrvatske Franjo Tuđman. U presudi piše da je "cilj bio prisilno i trajno uklanjanje srpskog stanovništva i naseljavanje tog područja Hrvatima".

Drugostepenom presudom od 17. novembra 2012. godine, generali HV Ante Gotovina i Mladen Markač oslobođeni su krivice za progon srpskog stanovništva iz Kninske krajine 1995, čime je poništena prvostepena presuda kojom je Gotovina bio osuđen na 24 godine, a Markač na 18 godina zatvora. Oslobođeni su po svim tačkama optužbe.

Zločini utvrđeni u prvostepenoj presudi nisu negirani.

Štrbac: "Tihi egzodus" traje i dan danas

Predsednik dokumentaciono-informacionog centra "Veritas" Savo Štrbac rekao je da su prema podacima te organizacije u vojno-policijskoj akciji "Oluja" koja je počela 4. avgusta 1995. godine 1893 osobe poginule ili nestale, a da je među njima više od 65 odsto civila i 29 odsto žena.

"Ti brojevi su veoma upečatljivi kada su u pitanju civili i žene, a u proseku i kod Hrvata i Srba u ratovima devedesetih. Kada je u pitanju bivša Hrvatska i bivša Republika Srpska Krajina, oko 38 odsto civila je u ukupnom broju žrtava i oko 14 odsto žena. Kada je u pitanju operacija 'Oluja' učešće nastradalih žena u ukupnom broju žrtava je veći, kao i udeo civila", rekao je Štrbac za Tanjug.

On je istakao da je tačno jedna trećina, odnosno 631 slučaj nerešen, i da se te osobe vode kao nestale, a da je među njima i veći procenat civila - čak 75 odsto i 51 odsto žena.

"To su najkritičnije kategorije kada su u pitanju ratni zločini, jer je po Ženevskoj konvenciji ubistvo civila, žena, dece kao i zarobljenih vojnika koji su prestali da pružaju otpor ratni zločin", naveo je Štrbac.

On je dodao da je pored velikog broja žrtava tokom "Oluje" kompletno devastirana terirorija Banije, Korduna, Like i Severne Dalmacije.

"Najpre opljačkana, pa popaljena i minirana. Međunarodne organizacije su do kraja te 1995. godine izašle sa popisom od oko 22.000 uništenih objekata. Ali nije to, to. Mnogo je više od toga", naveo je Štrbac.

On je ocenio da "tihi egzodus" traje i dan danas.

"Ono što je ostalo i što se u međuvremenu vratilo, odlazi. Mi smo imali malo jači povratak od 2000-2003, a onda je zastao. A od kad je ušla Hrvatska u EU na jednog srpskog povratnika pet ili šest je napustilo Hrvatsku", naglasio je Štrbac.

Podsetio je da je 1991. godine, na tada sprovedenom popisu stanovništva, u Hrvatskoj živelo oko 582.000 Srba i da su činili 12,2 procenta u ukupnoj populaciji Hrvatske, a da je bilo i oko 106.000 onih koji su se izjasnili kao Jugosloveni, a da je među njima bio najveći broj Srba.

"U Hrvatskoj je bilo više od 700.000 Srba, a sad na popisu - podaci su objavljeni na jesen prošle godine, broj Srba je sveden na 3,2 procenta u ukupnom udelu populacije - oko 126.000, a Jugosloveni su nestali, a ako se neko i popiše, to je na nivou statističke greške", zaključio je Štrbac.

Istoričar Marković: "Oluja" je jedna tačka oko koje ne možemo da se pomirimo

Direktor Instituta za savremenu istoriju Predrag Marković rekao je da je proslava "Oluje" u Kninu jedan bizarni događaj i da je Hrvatska verovatno jedina zemlja u Evropi kojoj je nacionalni praznik to što su ispraznili gotovo trećinu svoje teritorije od stanovništva.

"Oni ih nisu pobili kao što su hteli u Drugom svetskom ratu, ali tamo Srba praktično više nema. Znači oni slave nestanak stanovništva sa trećine svoje teritorije. Ja ne znam drugi takav nacionalni praznik u Evropi", rekao je Marković za Tanjug.

Marković dodaje da u Kninu, u kome Zagreb svake godine organizuje centralnu proslavu "Oluje", danas ne samo da nema Srba već je Hrvatska od tog grada i dela svoje države njegove okoline napravila "pustinju".

"Oni nisu uspeli da nasele Hrvatima veći deo tih osvojenih teritorija, tako da oni slave to što su ispraznili veliki deo svoje zemlje i da stvari budu gore, zločine u 'Oluji' nisu činile paravojne formacije, već ih je činila redovna vojska i policija", rekao je Marković.

On smatra da je sa stanovišta državne odgovornosti veća odgovornost Hrvatske za zločine u "Oluji" nego države Srbije za zločine u raznim ratovima.

"Jer u slučaju srpskih zločina ta dela su činile paravojne formacije, a u slučaju "Oluje", skoro sve zločine su počinile neke specijalne jedinice hrvatske vojske i policije", ukazao je Marković.

On je istakao da danas odnosi Srbije i Hrvatske nisu tako loši, ali da je "Oluja" jedna tačka oko koje ne možemo da se pomirimo.

"Hrvatski pisac Ante Tomić je najbolje opisao koliko je proslava u Kninu čudna. Tu se okupe nekakvi nacionalisti, pijani veterani i sutradan - Knin je opet mrtav grad. Kao oni napušteni gradovi u kaubojskim filmovima", naveo je Marković.

Istakao je da Hrvatska u Kninu slavi pobedu nad Goranom Hadžićem i Milanom Martićem i polunaoružanim starijim civilima kao da su pobedili ruskog general-feldmaršala Mihaila Kutuzova i vođu nacističke Nemačke Adolfa Hitlera zajedno.

"Nikada slabijeg i jadnijeg protivnika nije bio nego što je bila vojska Republike Srpske Krajine, a Hrvati tu svoju pobedu nad polunaoružanim, najčešće starijim civilima, tako uveličavaju da je to neukusno. Nama Srbima prebacuju da imamo mitove o pobedama, ali mi smo se borili sa turskim sultanima, austrijskim feldmaršalima, Hitlerovim generalima, a oni su u svojoj pobedi pobedili Mileta Martića", rekao je Marković.

Komentarišući sudske procese za zločine počinjene tokom "Oluje" Marković kaže da je to "završen proces", a da osim pojedinačnih sudskih procesa na nekim nižim nivoima, ne veruje da će neko odgovarati na komandnom nivou.

"To je pre svega greška Haškog suda. Moguće da je jedan od razloga za to što je 'Oluja' delimično sprovedena uz američku pomoć. Tako da bi suđenje hrvatskim generalima moralo da obuhvati i suđenje američkim generalima koji su kao savetnici učestvovali u 'Oluji'. Haški sud znamo koliko je neprincipijelan i podložan pritisku Amerike. Tako da moguće da je izbegnuta odgovornost hrvatskih generala, jer je 'Oluju' zapravo omogućila u velikoj meri američka pomoć", ocenio je Marković.

On smatra i da su izbegli Srbi iz Krajine obogatili Srbiju.

"Nama su ti ljudi doneli mnogo toga. To je jedan vredan svet. Svet koji se sam snalazi. Koji su izgradili nove živote. Žena Nikole Jokića je bila beba u 'Oluji'. Neki od mojih najboljih naučnika u institutu su bili deca 'Oluje'. Imam dvojicu", naveo je Marković.

Naglašava da "Oluja" u Srbiji neće biti zaboravljena, ali upozorava da čak i najliberalniji Hrvati ne negiraju prirodu te operacije.

"Oni kažu 'bio je poneki zločin, ali je u principu to oslobodilačka akcija'. Zapravo 'Oluja' treba da konačno pripadne istoriji da ne bi bila korišćena u Hrvatskoj, što je neukusno, za likovanje jer su tokom nje proterani ljudi na traktorima. Da li je to zaista dostojno da se slavi?", upitao je Marković.