General Jaruzelski: Krvožedni diktator ili tihi heroj?

General Vojćeh Jaruzelski ostao je upamćen kao jedan od "vodećih komunističkih diktatora" nakon što je 1981. proglasio vanredno stanje u Poljskoj, a potom stupio na čelo Vojnog saveta, neke vrste komunističke vojne uprave u toj zemlji. General Jaruzelski nije, kako se to često navodi u prigodnim novinskim pominjanjima, "ugušio pobunu antikomunističkog pokreta 'Solidarnost'". "Solidarnost" je iz tog sukoba na koncu izašla kao pobednik. U stvari, general je Poljskoj, u veoma teškom i turbulentnom vremenu, omogućio mir i relativnu stabilnost.

Četvrtog juna 1989. na miran način je predao vlast "prvoj demokratski izabranoj vladi u zemljama sovjetskog bloka" i zauvek se povukao iz političkog života. Kako primećuje jedan komentator, "njegova sudbina tipična je po svojim protivrečnostima za sudbinu većine Poljaka u 20. veku, iako ga većina desno orijentisanih analitičara ne ocenjuje drugačije nego kao komunističkog diktatora krvavih ruku."

Lice iza tamnih naočara

Vojćeh Jaruzelski rođen je 1923. godine u katoličkoj porodici, koja je pripadala sitnom poljskom plemstvu, šljahti. Početkom nemačko-sovjetske podele Poljske 1939. pobegao je sa porodicom u susednu Litvaniju, koja je i sama ubrzo ušla u sastav Sovjetskog Saveza. Zajedno sa porodicom, deportovan je u (sovjetski) Kazahstan. Tu Jaruzelski postaje "posvećeni komunista". Njegovo izgnanstvo u Kazahstanu, takođe, donelo mu je trajnu povredu kičme i teško oštećenje očiju u formi "snežnog slepila". Zbog toga je ostatak života nosio tamne naočare - razlog za to je bio medicinski, a ne "sujeta" ili tobožnja "želja da se sakrije", kako su mu to imputirali zapadni mediji.

Zajedno sa sovjetskim trupama, mladi Jaruzelski se borio protiv nacističke Nemačke. Godine 1943. godine on pohađa elitnu sovjetsku vojnu školu. Jaruzelski je učestvovao u oslobađanju svoje zemlje 1944. godine, služeći u Prvoj poljskoj armiji, poznatijoj kao Poljska narodna armija. U tome mu je, prema nekim tvrdnjama, pomogla saradnja sa sovjetskim obaveštajnim službama. Na kraju rata, dobija čin generala. Tada je imao samo 33 godine.

Ubrzo postaje član Centralnog komiteta Komunističke partije Poljske. Jaruzelski je bio i načelnik generalštaba Poljske armije. General je dobijao najviše vojne ocene, bio je "lojalan i sposoban oficir." Godine 1968. učestvuje u sovjetskoj intervenciji u Čehoslovačkoj. Iste godine guši antikomunističke nemire u Poljskoj, u gradovima Šćećinu i Gdanjsku. 

Tihi odlazak generala Jaruzelskog

Godine 1980. pokret "Solidarnost", koji je vodio Leh Valensa, započinje masovne proteste u Gdanjsku, koji su ubrzo zapretili da ugroze sam opstanak komunističke vlasti. Odgovarajući na akcije tog pokreta, kao premijer i vođa Komunističke partije, Jaruzelski 13. decembra 1981. uvodi vanredno stanje. Zbog toga se u rodnoj Poljskoj njegova karijera i danas smatra "kontroverznom". Jaruzelski je, međutim, imao hrabrosti da svoju odluku kasnije javno brani. Prema njegovim rečima, izabrao je manje od dva zla. Od tog vremena traju i rasprave da li je general Jaruzelski svojom oštrinom prema pobuni gdanjskih radnika "spasao Poljsku od sovjetske vojne intervencije", ili je samo stao na čelo onih koji su ljubav prema poljskoj otadžbini vezivali za duboko poštovanje prema Crvenoj armiji, koja je 1944. oslobodila njihovu zemlju. Ovo pitanje, u vreme kada zvanična Poljska ruši spomenike sovjetskim oslobodiocima, otima rusku imovinu i zatvara ruska predstavništva dobija drugačiju težinu i tiče se suštinskih odnosa između dva naroda.  

Jaruzelski se povukao iz političkog života u decembru 1990, nakon izbora svog "arhi-neprijatelja", lidera "Solidarnosti" Leha Valense za predsednika. Zvanično je napustio vojsku u januaru 1991. Nijedan od sudskih procesa protiv Jaruzelskog, zbog navodne komunističke represije, kojima se pokušavala iznuditi osuda generala, nikada nije okončan. Ostavljajući po strani pravne bitke, on se posle penzionisanja veoma retko pojavljivao u javnosti. Kada je pozvan da to učini, nikada nije negirao svoju ulogu u događajima u kojima je uglavnom bio prisiljen da učestvuje.

Godine 2005. general Jaruzelski je primio orden od predsednika Ruske Federacije Vladimira Putina.

Ni njegova sahrana, međutim, nije prošla bez ekscesa. S jedne strane, prisustovali su joj visoki poljski zvaničnici - bivši predsednici Leh Valensa, Aleksander Kvašnjevski i Bronislav Komorovski. S druge strane, demonstranti su pokušavali da spreče sahranu bacajući kamenice, zato što su, navodno, "njegove ruke bile uprljane krvlju."