RT Balkan istražuje: Zašto je popis u Crnoj Gori toliko važan

Popis stanovništva, domaćinstava i stanova je prebrojavanje koje se, u skladu sa međunarodnim preporukama održava na svakih deset godina. Ovakvo statističko brojanje je u svim zemljama rutinski posao, ali ne i u Crnoj Gori.

Umesto da bude puko prebrojavanje, popis u Crnoj Gori postao je političko, ali i nacionalno pitanje. Od kad se Crna Gora odvojila od Srbije na referendumu 2006. godine, popis u ovoj zemlji dobija mnogo veći značaj od puke statistike, a ključno pitanje postaje koga je više - Crnogoraca, ili Srba.

U Crnoj Gori je popis do sada održan 10 puta, počevši od prvog 1879. godine, sprovedenog u vreme kralja Nikole Petrovića. Ipak, u 21. veku Crna Gora je dva puta odlagala popisivanje svog stanovništva. Najpre je popis iz 2001. godine odložen za 2003, a odložen je i 2021. godine.

Tačku na pitanje sprovođenja popisa staviće Vlada Crne Gore današnjom odlukom da on bude održan od 1. do 15. novembra.

Sam popis označava prikupljanje podataka do najnižeg teritorijalnog nivoa, kao što su naseljena mesta i delovi naselja. Podaci koji se prikupe pružaju informacije o specifičnostima stanovništva kao što su pol, starost, obrazovna struktura, bračni status, ekonomska aktivnost.

Takvi podaci značajni su zbog godišnje procene broja stanovnika i projekcija za duži vremenski period, za mnoga demografska istraživanja, proučavanje migracionih tokova, ali i za ostvarivanje prava pripadnika nacionalnih manjina na osnovu broja onih koji se izjasne kao pripadnici pojedine etničke grupe.

Tri pitanja koja dele javnost u Crnoj Gori

Iako popis podrazumeva upitnik raznolikih pitanja o svakom stanovniku, postoje tri koja dele javnost u toj zemlji. To je izjašnjavanje kojoj naciji pripadate, koje ste veroispovesti, kao i kojim jezikom govorite. 

Ova takozvana identitetska pitanja ključna su za političke aktere u zemlji.

Razlog tome je što se izjašnjavanje građana o veri, naciji i jeziku moraju odraziti na zakonska rešenja koja manjinama pružaju odgovarajuća prava. Podsetimo, Ustavom Crne Gore iz 2007. godine srpskom narodu nije priznat status kostitutivnosti.

Drugi razlog je to što je Demokratska partija socijalista na čelu sa Milom Đukanovićem godinama radila na stvaranju slike u javnosti, kako između Crnogoraca i Srba postoje nepremostive razlike, ne samo u pripadanju naciji, već i po pitanju jezika i pripadnosti crkvi.

Tako je Đukanović radio na formalizaciji postojanja crnogorskog jezika uvođenjem dva nova slova. Godinama je osporavao pravo postojanja Srpske pravoslavne crkve u Crnoj Gori, radeći na stvaranju takozvane Crnogorske pravoslavne crkve koja postoji kao nevladina organizacija.

Zato ne čudi što je izjašnjavanje na popisu postalo toliko važno.

U Crnoj Gori je bilo inicijative da se ova pitanja identiteta izostave. Centar za demokratsku tranziciju (CDT) predložio je 2020. godine da se prilikom popisa stanovništva ne prikupljaju podaci o nacionalnoj i religijskoj pripadnosti i o jeziku.

Kao razlog za to naveli su da će tako popis proći bez političkih tenzija, bilborda, kampanja i promocije nacionalizma, što je, kako su ocenili, dominiralo tokom popisa 2011. godine.

Međutim, ta inicijativa je odbijena uz obrazloženje tadašnje vlasti i političkih aktera da građani moraju imati pravo da se slobodno izjasne o svojoj verskoj i nacionalnoj pripadnosti i da u skladu sa tim dobiju odgovarajuća građanska prava.

"Ako lice ne želi da se izjasni o nacionalnoj, odnosno etničkoj pripadnosti, veri, maternjem jeziku i jeziku kojim lice uobičajeno govori, upisuje se odgovor "Ne želi da se izjasni", navodi se u predlogu vlade.

Rezultati poslednjeg popisa falsifikovani na štetu srpskog naroda?

Prema poslednjem prebrojavanju stanovništva u Crnoj Gori iz 2011. godine, 278.865 građana izjasnilo se kao Crnogorci, a 178.110 kao Srbi.

Međutim, većinski, građani su rekli da govore srpski jezik – njih 265.895 što je 42,88 odsto, dok je 229.251 ili 36,97 reklo da govori crnogorski.

Jedan od lidera Demokratskog fronta Andrija Mandić smatra da je poslednji popis u Crnoj Gori bio falsifikovan, i to na štetu srpskog naroda.

"Mi ne možemo da prihvatimo laž za istinu. Imamo podatke koji govore drugačije od Monstata. Na 206.000 popisnica u koje smo imali uvid i na osnovu onoga što je radio naš ekspert u Monstatu, možemo odgovorno da saopštimo da je procenat Srba u Crnoj Gori 33,03 a da srpskim jezikom govori 47 posto građana. Takođe želim da istaknem da na osnovu tog, više nego reprezentativnog uzorka, ostali podaci koje je saopštio Monstat, a tu prvenstveno mislim na one koji se nacionalno izjašnjavaju kao Crnogorci i oni koji govore crnogorskim jezikom, potpuno se poklapa sa našim podacima, ali se primećuje i da je za četiri procenta umanjen broj onih koji se nacionalno izjašnjavaju kao Srbi i broj onih koji govore srpskim jezikom", rekao je Mandić nakon objavljivanja rezultata popisa.

Ovo će biti prvi popis u Crnoj Gori koji će biti organizovan otkada na vlasti nije Demokratska partija socijalista.

Predsednik Demokratske narodne partije (DNP) i jedan od lidera Demokratskog fronta Milan Knežević kazao je da su se u protekle tri decenije vlasti DPS-a koristili svi mogući mehanizmi zloupotreba kako bi se smanjio broj građana koji se nacionalno izjašnjavaju kao Srbi i govore srpskim jezikom.

"Očigledno je da se ovde radi o iracionalnom strahu i ozbiljnim dijagnozama da sa porastom onih koji se izjašnjavaju kao Srbi na popisu Crna Gora nestati, i da ćemo svi završiti u Zaječaru ili Vrbasu. Mada za neke od ovih koji su uplašeni za Crnu Goru nemam dilemu da bi pristali da završe na Vračaru i Beogradu na vodi, pošto su zasad tamo kad treba da pokupe kiriju od stanova i poslovnih prostora", primetio je Knežević.