Srbija i Balkan
Priština hoće dijalog sa SPC: Čeka li nas novi Temeljni ugovor i zašto ne?
Samo u poslednje dve decenije na teritoriji KiM uništeno je oko 150 pravoslavnih crkava i manastira
Sve su glasnija govorkanja javnih ličnosti na Kosovu i Metohiji o tome kako bi tamošnje vlasti trebalo da uspostave dijalog sa Srpskom pravoslavnom crkvom.
To je prvo najavio analitičar Miljazim Krasnići, kritikujući premijera privremenih prištinskih institucija Aljbina Kurtija da je izazvao farsu zabranom ulaska srpskom patrijarhu Porfiriju na KiM za Božić, izjavio da bi Kurti trebalo da započne proces temeljnog sporazuma sa SPC. Zatim je i direktor "Albanijan posta", novinar Baton Hadžiu, pre nekoliko dana poručio da "Kosovo, nakon ZSO, čeka još veći izazov - dijalog sa Srpskom pravoslavnom crkvom".
Čak ni Prištini nije jasno o kakvom dijalogu Hadžiu govori, jer je odnos Albanaca prema SPC, nakon 1999. godine daleko od bilo kakvog dijaloga, piše Kosovo-onlajn.
Samo u poslednje dve decenije na teritoriji KiM uništeno je oko 150 pravoslavnih crkava i manastira. Devastacija srpskih crkava i manastira simbol je kosovskog pogroma 17. marta 2004. godine, kada su uništeni neki od bisera svetske kulturne baštine, koji pripadaju Srpskoj pravoslavnoj crkvi.
Odnos vlasti u Prištini prema SPC pokazuje i višegodišnje odbijanje da se manastiru Visoki Dečani vrati 24 hektara zemljišta, i pored presude tzv. Kosovskog ustavnog suda iz 2016. godine u korist manastira.
Na slučaj Visokih Dečana upozorio je i Stejt department u svom godišnjem izveštaju o stanju verskih sloboda. Organizacija "Evropa nostra" uvrstila je manastir Visoki Dečani na listu najugroženijih objekata kulturne baštine u Evropi uz obrazloženje da se "suočava i sa neosnovanim pokušajima revizije kulturnog i istorijskog identiteta verskog nasleđa".
Priština svesna da je SPC problem
Nekadašnji diplomata, bivši ambasador Srbije pri Unesku, kao i pri Svetoj Stolici u Vatikanu, prof. dr Darko Tanasković, ističe da nije slučajno što je Hadžiu otvorio temu dijaloga sa SPC, kao o sledećem gorućem problemu koji čeka Prištinu.
"Novinar Baton Hadžiu, nekadašnji urednik lista "Koha Ditore" je poznat, pored ostalog, po tome što je bio optužen za odavanje identiteta jednog zaštićenog svedoka prilikom suđenja Ramušu Haradinaju, kao i po izjavi da Aljbin Kurti ne voli Kosovo, ovoga puta ne saopštava ništa senzacionalno, ali potvrđuje činjenicu da su i u Prištini svesni da je položaj SPC na 'Kosovu' problem koji, i pred licem onih koji ga podržavaju, u najvećoj meri opterećuje kredibilitet projekta nezavisne i međunarodno priznate kosovske države", kaže Tanasković.
Tanasković podseća i da nije tajna da je i u neusvojenom Ahtisarijevom planu u "Aneksu 5", koji se odnosi na status i prava SPC, u visokoj meri uvažen njen središnji i specifičan položaj.
"Kad Hadžiu kaže da će posle rešavanja pitanja ZSO, Kosovo morati da pregovara sa SPC, a da će Crkva biti prinuđena da ga prihvati kao pregovarača, on polazi, naravno, od toga da je "Kosovo" nesporno nezavisna i suverena država, kao i od hipotetičke situacije u kojoj je ZSO već uspostavljena. Nijedna od ovih dveju pretpostavki nije ostvarena", naglašava Tanasković.
Dodaje da je zato zaključak, odnosno predviđanje Hadžiua, na krhkim nogama.
"Inače, SPC duhovno pripada celini srpskog naroda i saborno ga predstavlja. Ona separatno politički ne pregovara sa državama, odnosno administrativnim entitetima na čijoj teritoriji pastirski deluje, a Srbija, kao država kojoj međunarodnopravno pripada pokrajina Kosovo i Metohija, svoje stavove prema vlastima u Prištini svakako uobličava i u koordinaciji sa SPC", ističe on.
Tanasković pretpostavlja da u Prištini kao pregovarača vide Eparhiju raško-prizrensku, kao lokalnu organizaciono-administrativnu jedinicu SPC.
"Ovo se uklapa u nastojanje da se o svim problemima koje u sadašnjim nenormalnim okolnostima ima srpski narod na KiM mimo Beograda, razgovara samo sa onim Srbima koji žive na teritoriji "Kosova", jer su, u skladu sa viđenjem Prištine, "građani države Kosovo", a ne Srbije. Time se njihova ukupna pozicija slabi, a pritisak da se povinuju nametnutom diskriminatorkom poretku jača, što se "demokratski" kamuflira obrazloženjem da oni najbolje znaju svoje stvarne interese, a da Beograd, navodno, njima manipuliše. Ovu logiku i argumentaciju prihvataju i pojedini Srbi na "Kosovu", koji su doduše u manjini, ali bi se i u Beogradu o njoj moralo analitički i politički ozbiljno voditi računa", poručio je Tanasković.
Prema njegovim rečima, problematika srpsko-albanskog odnosa na "Kosovu" i u vezi sa njim mora da se sagledava na dva nivoa.
Kao prvo, na nivou opšteg političkog dijaloga, kako se obično kaže, između Beograda i Prištine, i drugo, na nivou odvijanja tokova svakodnevnog života na Kosovu. Na opštem nivou, dodaje Tanasković, sve je jasno - uz međunarodno posredovanje dijalog vode zvaničnici Beograda i Prištine.
"Beograd ne priznaje "Kosovo", ali ipak pregovara sa predstavnicima prištinskih vlasti. Pređe li se na nivo svakodnevnog života, a bez gubljenja veze sa onim opštim, predstavnici Srba sa severa KiM čak su, na osnovu procene političke celishodnosti, učestvovali u organima kosovskog paradržavnog sistema", kaže Tanasković.
Prema njegovim rečima, tako i oni arhijereji i sveštenoslužitelji koji predstavljaju SPC i srpski verni narod na KiM, ne mogu da izbegnu određene vidove komunikacije sa organima lokalnih kosovskih insitucija, jer to nalažu životne potrebe.
"Ove su im nametnute, neželjene, ali nezaobilizane adrese. Naravno, to ne znači da bi Eparhija raško-prizrenska ili bratstvo manastira Dečani imalo, na primer, šta da pregovara sa Aljbinom Kurtijem, na šta on stalno poziva, o izvršavanju odluke Ustavnog suda "Kosova" o vraćanju uzurpirane manastirske zemlje, a o nekakvom separatnom dijalogu Eparhije raško-prizrenske o statusu SPC da i ne govorimo. Iako se te dve situacije ni po čemu ne mogu porediti, valja podsetiti na to da je u samostalnoj i nezavisnoj Crnoj Gori "Temeljni ugovor" sa predsednikom tamošnje vlade potpisao patrijarh Porfirije. A "Kosovo" za Srbiju i veliki deo svetske zajednice međunarodnopravno i nije država", naglašava Tanasković.
Istoričar i naučni savetnik Instituta za noviju istoriju Srbije Aleksandar Raković smatra da bi u bilo kakve razgovore koje Baton Hadžiu najavljuje, ako do njih uopšte ikada dođe, Srpska pravoslavna crkva ušla tek nakon što bi sa vlastima Srbije sagledala situaciju.
"U ovom momentu i doglednoj budućnosti, ne postoji okvir za bilo kakve razgovore Srpske pravoslavne crkve sa albanskom administracijom u Prištini, čak i kad bi Zapad pokušao da ih nametne", kaže Raković.
Raković deli mišljenje da bi Albanci najradije razgovarali samo sa Eparhijom raško-prizrenskom. Međutim, kako dodaje, to nije moguće.
"Srpska pravoslavna crkva je jedinstvena i nedeljiva celina, koja je o pitanju Kosova i Metohije zauzela stav. U skladu s tim stavom, Sveti arhijerejski sabor i Sveti arhijerejski sinod donose odluke, određuju koordinate i daju smernice. Dakle, ne bi bilo moguće da vlasti albanskih separatista razgovaraju samo sa Eparhijom raško-prizrenskom o pitanjima koja se tiču čitave Srpske pravoslavne crkve i srpskog naroda", naglašava Raković.
Dodatno, Eparhija-raško prizrenska saopštila je pre više od godinu i po dana da je prekinula svaki kontakt sa prištinskim institucijama.
Raković dodaje i da bilo koji razgovor sa vlastima u Prištini mora da ima u vidu činjenicu kakve su namere Albanaca.
"Albanski separatisti imaju nameru da preotmu srpske svetinje na Kosovu i Metohiji i isteraju Srpsku pravoslavnu crkvu sa njenih osam vekova dugih kanonskih teritorija. Svaki razgovor s vlastima u Prištini mora da pođe od te činjenice, o zloćudnim krajnjim namerama albanskih vlasti - da na Kosovu i Metohiji ne bude ni Srpske pravoslavne crkve ni Srba", kaže Raković.
Raković zaključuje da to razgovore čini nemogućim, dok se ne stvore pravedni uslovi koji u potpunosti trajno garantuju poredak i imovinu Srpske pravoslavne crkve na Kosovu.
