Srbija i Balkan
Sretenje 1804: Prvi srpski ustanak i početak Srpske revolucije
Srpska revolucija, koja je započela 1804, prema mišljenjima nekih istoričara, traje sve do kraja Prvog svetskog rata 1918, a Sretenje danas simbolizuje sve presudne događaje iz srpske istorije
Prvi srpski ustanak označava početak stvaranja moderne srpske države. To je i stvarni početak Srpske revolucije, koja je trajala do 1815. godine, kada je završen Drugi srpski ustanak. Ipak, prema drugačijim mišljenjima, Srpska revolucija se završava sa turskim hatišerifom iz 1830, ili traje sve do kraja Prvog svetskog rata 1918.
Prvi srpski ustanak, kao početak borbe za oslobođenje, zauzima posebno mesto u istoriji Srba. Zato se danas 15. februar, datum početka Prvog srpskog ustanka, obeležava kao Dan državnosti Republike Srbije.
Neposredni povod za Prvi srpski ustanak bio je teror janičara u Beoradskom pašaluku, koji je kulminirao Sečom knezova, ali on je ubrzo prerastao u široki narodni pokret, koji je borio za nacionalno oslobođenje, vaskrsenje srpske države i izgradnju novih državnih institucija, ukidanje feudalizma i kulturni preporod.
Ustanak je počeo skupom narodnih prvaka iz Šumadije u selu Orašac, na mestu poznatom kao Marićevića jaruga, 2. februara 1804. po julijanskom kalendaru, odnosno 15. februara po gregorijanskom kalendaru. Na skupu je za vožda izabran Đorđe Petrović Karađorđe. Istog dana ustanici su izveli i prve napade na turske jedinice širom kragujevačke nahije.
Stvaranje srpske narodne vojske
Prve ustaničke jedinice ubrzo su prerasle u pravu narodnu vojsku, koju su predvodile narodne starešine, oko kojih su se okupljali hajduci, vojnici iz Kočine krajine, veliki broj dobrovoljaca iz Austrije, takozvanih frajkora, koji su imali vojničko iskustvo.
Broj ustanika nije precizno utvrđen. Smatra se da je u aprilu 1804. iznosio 25.000. Ova narodna milicija bila je organizovana po teritorijalnom principu: svaka nahija je imala svoju vojsku.
Na čelu vojske nalazio se vožd Karađorđe, a pod njim velike vojvode i vojvode koje su imale komandu nad nekoliko nahija. Nahijskim vojskama su komandovale bimbaše, a srezovima buljubaše. Vojnici su morali da sebi obezbede hranu i odeću. Oružje je u početku bilo raznovrsno, od pušaka i pištolja sve do kopalja i vila.
Do prve veće bitke Turaka se ustanicima došlo je već 25. februara u selu Drlupi, gde je Karađorđe razbio Aganlijin odred i naterao ga u begstvo. Bitka na Drlupi je dala polet ustanicima i izazvala ustanak u celom pašaluku. Beograd, kojim su još vladali Turci, bio je odsečen od ostatka Osmanskog carstva.
Međutim, prava velika bila je Bitka na Ivankovcu, gde su se ustanici prvi put sukobili sa carskom vojskom od 6.000 ljudi, koje je predvodio Hafiz paša. Ustanici su od 18. do 20. avgusta 1805. odbili carsku vojsku i naterali je na povlačenje. Pobeda na Ivankovcu bila je prva velika pobeda srpske vojske i označila je početak otvorenog rata protiv turskog sultana.
Podrška Rusije ustanicima
Godine 1806. sultan je preduzeo veliku kampanju protiv pobunjenih Srba. Vojne operacije su pokrenute počele iz tri pravca: od Vidina, sa juga i iz Bosne. Ali, u bitkama na Mišaru i kod Deligrada Srbija je bila odbranjena.
Ruski general-feldmaršal Mihail Kutuzov ostvario je 1806. godine prvi kontakt sa Karađorđem.
Rusije od kraja 1806. već nalazila u ratu sa Turskom. Od 1806. akcije ustanika su bile koordinisane sa operacijama ruskih trupa.
Osim toga, ruski car Aleksandar Prvi je Karađorđa unapredio u čin general-lajtnanta ruske vojske i dodelio mu Orden Aleksandra Nevskog prvog stepena. Srpski ustanici su primali pomoć u novcu, ratnoj opremi i municiji od carske Rusije.
Ratna dejstva ruske vojske na evropskom istoku, sa oko 60.000 vojnika u Moldaviji, Vlaškoj i na Dunavu, olakšala je srpskim dobrovoljcima da oslobode Srbiju.
Sudbinu Prvog srpskog ustanka predodredio je rat Rusije sa Napoleonom 1812. U pismu upućenom Karađorđu, car je napisao: "Ljubazni brate Đorđe Petroviću, meni je jako žao što je Rusija prinuđena da napusti Srbiju i da svu svoju snagu upotrebi protiv Bonaparte. Rusija neće ostaviti Srbiju, koja će možda i postradati dok čeka, ali Rusija će je spasiti i načiniti je većom nego što je bila."
U julu 1813, ustanici su se suočili sa turskom ofanzivom od Vidina, preko Niša i sa Drine. Bez municije i opreme, ustanici nisu mogli da se odbrane i Turci su 7. oktobra ušli u Beograd.
Sretenje simbolizuje sve presudne dogaćaje srpske istorije
Ali, to je bila samo prva faza srpske revolucije, koja će se nastaviti sa Drugim srpskim ustankom, preko ratova Srbije sa Turskom i balkanskih ratova, a završiće se 1918, potpunim oslobođenjem Srbije.
Jedrenskim mirom iz 1829. Rusko carstvo se, nakon krize iz perioda napoleonskih ratova, ponovo potvrdilo kao zaštitnik svih pravoslavnih hrišćana u Turskom carstvu, a posebno kao zaštitnik Srbije, Grčke, Vlaške i Moldavije.
Na Sretenje je 1835. donet i "Ustav Knjažestva Srbije", prozvan Sretenjskim, kojim je u Srbiji vlast podeljena na zakonodavnu, izvršnu i sudsku. I Sretenjski ustav pripada istoriji srpskog revolucionarnog i oslobodilačkog rata.
Inače, kako je podsetio direktor Državnog arhiva Miroslav Perišić: "Sretenje je dan koji simbolizuje sve presudne dogaćaje iz teške istorije ovog prostora, a ne samo dva događaja na koja se konkretno odnosi. Simbolički spaja u sebi sve ono što su nekadašnje ugradile u ono što imamo danas – državu Srbiju."
