Mao, Veliki kormilar

Modernom zapadnjaku teško je da razume kult koji je u savremenoj Kini izgrađen oko lika Mao Cedunga, jednog od osnivača Komunističke partije Kine i potonjeg kineskog vođe.

Rođen je na današnji dan, 26. decembra 1893, u porodici imućnog seljaka u selu Šaošan, u centralnoj kineskoj provinciji Junan. Na 120. godišnjicu rođenja u rodnom mestu otkrivena je njegova monumentalna zlatna statua visoka 83 metra.

Ovo selo i danas posećuju milioni poštovalaca nasleđa Mao Cedunga.

Njegovo balsamovano telo danas počiva u mauzoleju na trgu Tjenanmen, u centru Pekinga. Upravo sa trga Tjenanmen, 1. oktobra 1949, Mao je proglasio uspostavljanje nove, komunističke Kine, kojom je vladao sve do svoje smrti 1976.

Posle iscrpljujućeg Građanskog rata i revolucije, Dugog marša, borbi protiv snaga Čang Kajšeka koga su podržavale SAD, i otpora japanskim okupatorima koji su počinili nezapamćena zverstva, Kina je najzad mogla da se okrene sebi. Ali, za razliku od Sovjetskog Saveza u kojem je Hruščov započeo "procese destaljinizacije", Kina se nije odrekla Maoa. Ovo je konačno potvrđeno na 20. Kongresu Komunističke partije Kine, održanom ove godine.

Iznova ujedinjena Kina pretvorila se, za mnoge neočekivano, u moćnu, prosperitetnu i suverenu silu, kojom danas vlada "Maov naslednik" Si Đinping.

Zapad ne želi razume Kinu

Zapravo, moderni Zapad se uopšte ne trudi da razume Kinu, kao ni bilo koju drugu veliku civilizaciju. Pristup Zapada Kini je krajnje materijalistički i usko pragmatičan.

Svetski priznati sinolog Žan Žerne primećuje da su Zapadnjaci, koji su se od XVIII stoleća doseljavali u Kinu, generalno loše razumevali tamošnju kulturu i prilike.

Najveći broj njih su bili jezuiti, koji nisu želeli da shvate prilike u ovoj zemlji već da "preobrate" Kineze.

Na Zapadu, upozorava američki istraživač Azije Parag Kana, i dalje postoji snažna predrasuda da su Azija i posebno Kina (uostalom, kao i svi drugi regioni u svetu) "strateški inertni i nesposobni da odlučuju sami o sebi", i da je "sve što je Aziji potrebno liderstvo SAD koje će im objasniti šta da rade". Ova prilično naivna i primitivna zabluda razotkriva beskrajnu aroganciju, koliko i ograničenost zapadnjaka.

Kako primećuje Kana: "Iako su novinski naslovi na Zapadu prepuni Azije, od Sirije i Irana do Kine i Severne Koreje, zapadni kreatori politike ne poseduju kontekstualno poznavanje azijske istorije". Odnosno, "dok su Azijci vekovima učili kako da razumevaju jedni druge zahvaljujući stalnoj interakciji duž Puteva svile, moderni Zapad je otkrio i `apsorbovao` Aziju putem kolonizacije."

Otuda Kinu i danas na Zapadu okružuje magla koja se sastoji od dezinformacija, proizvoljnih tvrdnji i sumnjivih pretpostavki.

Jedna od njih je, očigledno, lažna tvrdnja da je savremena Kina kapitalistička, kao i bilo koja druga zemlja na planeti. Druga je krajnje diskutabilna konstatacija da je Mao "najkrvaviji vladar u svetskoj istoriji, koji je pobio između 49 i 78 miliona ljudi".

Ako stvarno želite da saznate nešto o Kini, ne bi trebalo da to činite uz pomoć velikih medijskih kuća na Zapadu. Obratite se sinolozima ili, još bolje, potražite izvore u samoj Kini.

Mao u revolucionarnim pesmama

KP Kine osnovalo je 1927. godine svega trinaestoro ljudi, među kojima je bio i Mao Cedung. Značaj Kineske komunističke revolucije je u tome što je ovaj pokret ponovo ujedinio eksploatisanu, opljačkanu i demoralisanu zemlju, oslobađajući je iz (polu)kolonijalnog statusa u koji su je gurnule zapadne sile.

Zemlja sa najvećom populacijom na svetu, koja je do 1830-ih proizvodila preko 30 odsto svetskog BDP-a, zapala je u ekstremno siromaštvo. Smrt od gladi u velikim metropolama postala je nešto svakodnevno, na šta se jedva obraćala pažnja.

Prema svedočenjima iz vremena revolucije, siromaštvo je u nekim provincijama bilo toliko veliko da su žene odlazile da rade gole u polje pošto nisu imale šta da obuku. Kinezi su ovaj period upamtili kao "vek poniženja".

Dugi marš, koji je organizovala Komunistička partija Kine, pokazao je izlaz iz haosa kakav u Kini nije viđen još "od vremena Zaraćenih država, četiri stotine godine pre Hrista".

Simbol ovog jedinstvenog napora postao je "Veliki kormilar" - Mao Cedung. Ovaj simbolizam vođe, mnogo stariji od vremena komunističke revolucije, našao je svoj izraz u revolucionarnim pesmama iz tog doba.

Na čelu Partije, inkarnirajući njen duh, stoji "vođa". "Glava revolucije" se poistovećuje sa Suncem: "Rast svih stvari zavisi od Sunca, a revolucija od Maove misli."

"Misao Mao Cedunga je poput Sunca koje sija sa Istoka", kaže se u jednoj drugoj revolucionarnoj pesmi. I dalje: "Istok je crven, Sunce izlazi, / Kina je iznedrila Mao Cedunga. / Komunistička partija je poput Sunca / Čini da sve što osvetljava zasija." I takođe: "Da bismo napravili revoluciju, potreban nam je Mao."

Solarni lik Maoa

Ova simbolika, izražena u revolucionarnim pesmama, ima jasan solarni karakter: "Potreban nam je Veliki kormilar da plovi otvorenim morem. / Poštujemo i volimo predsednika Maoa, našeg vaspitača, našeg vodiča. / To je Sunce u našem srcu, crveno Sunce u srcu revolucionarnog naroda." Konačno: "Zraci zlatne planine Peking osvetljavaju planetu. / Ovo zlatno sunce je predsednik Mao."

U stvari, kako primećuje italijanski geopolitičar Klaudio Muti, "Mao je nastavio da koristi simboliku (kineskih) careva, koja se i dalje čuje u pesmama kineske revolucije".

Neporecive su, isto tako, veze između "solarnog lika Maoa", poznate iz kineskih revolucionarnih pesama, sa kineskom tradicionalnom koncepcijom cara i vladanja, tvrdi Muti, što dopušta ideju da je "maoizam savremena inkarnacija velike kineske imperijalne tradicije".

Mao Cedung je, uostalom, i sam bio pesnik, "poput drevnih careva Hana, Leanga, Tanga i Veja, s kojima je bio upoznat i koje je imitirao, izvodeći pesničke vežbe po tradicionalnim formulama, što je njegovu poetiku obdarilo elegancijom, snagom i aristokratskim duhom", dodaje Muti.

Kineski način borbe

Šta je bilo presudno za pobedu KP Kine? Bez ikakve sumnje, presudan je bio ljudski faktor.

Mao Cedung objašnjava "kineski stil" nepokolebljive, istrajne borbe: "Moramo kontinuirano razvijati svoj stil borbe: imati hrabrosti u borbi, ne bojati se neprijatelja ili straha od umora. Borba se nastavlja, moramo istrajati u borbi, da joj se vratimo nakon kraćih vremenskih razmaka."

Za pobedu nije bio presudan nikakav materijalistički determinizam već idealizam u kome su "hiljade i hiljade mučenika herojski žrtvovale svoje živote za narod".

Maova misao polazi od činjenice da je "čovek početak svega". Čovek je superiorniji od materije; živa bića su superiornija od jednom zapisanih ideja. "To je voluntaristički idealizam", primećuje Muti, "koji isključuje svaku vrstu sekularnog ili marksističkog determinizma. Maoizam postavlja čoveka na njegovo pravo mesto: čovek je subjekat istorije, a ne puki objekat njenog unapred određenog kraja."

Revoluciju u životu sledi revolucija u kulturi. Cilj Maove Kulturne revolucije zapravo je "revolucija ljudske misli". Maova Kulturna revolucija zbrisala je iz Kine sve taloge i ostatke kolonijalne svesti.

Pošto je čovek središte svega, pa i ekonomije, "nije dovoljno transformisati ovu poslednju stvarnost, potrebno je transformisati čoveka". "Ova zemlja ide pravo u propast zbog nedostatka ljudi, a ne programa", tvrdio je Mao. "Ne smemo stvarati programe, već novog čoveka, nove ljude."

Da li je u Maovoj revolucionarnoj borbi bilo grešaka? Nema sumnje da ih je bilo. U rezoluciji izdatoj posle Maove smrti, KP Kine je saopštila: 70 odsto Maovih poteza je ispravno, 30 odsto bile su "greške".

Borba "Sela protiv Grada", "Juga protiv Zapada"

Ovaj "novi čovek" ne dolazi iz gradova, već sa sela. Kina u to doba nije posedovala radničku klasu, koja bi, u skladu sa Marksovom teorijom, imala razvijenu "klasnu svest".

Mao je razrešio ovu temeljnu protivurečnost između konkretnog stanja u Kini i tradicionalnog marksizma time što je svoje saborce regrutovao među seljacima.

Kineski revolucionar Lin Biao opisao je kinesku revolucionarnu taktiku: "Gledajući na svet u celini, Severna Amerika i Zapadna Evropa mogu se nazvati ‘gradovima sveta`, a Azija, Afrika i Latinska Amerika njegovim `ruralnim područjima`. Posle Drugog svetskog rata, iz različitih razloga, proleterski revolucionarni pokret u kapitalističkim zemljama Severne Amerike i Zapadne Evrope privremeno je usporen, dok se narodni revolucionarni pokret u Aziji, Africi i Latinskoj Americi razvijao punom snagom. Dakle, onda i svetska revolucija u naše vreme, u izvesnom smislu, predstavlja situaciju u kojoj su gradovi opkoljeni selima."

Seljačka klasa, utonula u krajnje siromaštvo, postala je istinski revolucionarna klasa. Koncepciju borbe sela protiv grada srećemo i kod pojedinih mislilaca sa uslovne desnice. Ovde se ruralna kultura suprotstavlja buržoaziji, koja je shvaćena kao klasa "neplodnih ljudi".

"Seljaštvo je uvek bilo živi izvor krvi koji čini univerzalnu istoriju gradova", kaže Osvald Špengler u svom "Sumraku Zapada". O tome piše još jedan istraživač kineske revolucije Đorđo Freda: "Da li je moguće poreći da formula Lina Biaoa, ili, bolje rečeno, slogan artikulisan u borbi `sela protiv grada`, sugeriše istu tezu koju je branio Špengler?"

Ova "ruralna područja sveta" danas se mogu izjednačiti sa onim što se naziva "Globalnim Jugom"; široko područje "zemalja u razvoju", koje se suprotstavlja "svetskom gradu": Severnoj Americi i Evropi, zapadnim silama koje su pribegavale i koje i danas pribegavaju kolonijalizmu, nastojeći da "Jug" održe u trajnoj pokornosti.

Maova "glorifikacija rata"

Postoji još jedno mesto iz Maove misli koje se pogrešno razume na Zapadu: to je navodna Maova "glorifikacija rata". Ona podseća na umetničke provokacije poput Marinetijevog "Futurističkog manifesta". Ali, samo podseća.

"Među simbolima revolucionarne Crvene garde, pored srpa i čekića," tvrdi jedan zapadni komentator Maove misli, "nalazi se novi i bogohulni element, koji nije deo marksizma: puška. Puške o Mao Cedungu govore mnogo više nego bilo koja egzegeza njegovih spisa."

Karl Marks je želeo mir, Mao Cedung, navodno, želi rat: "Karl Marks je propovedao mir kao krajnji ishod klasne borbe, Mao Cedung proglašava da će narodni rat biti večan…"

Ovo je, izgleda, uvek potrebno iznova naglašavati: "Mao, kao vođa revolucije, želi mir, ali imperijalisti žele rat."

Rat je za njegove sledbenike "način na koji narodi napreduju kroz istoriju". "Veliki revolucionarni ratovi se suprotstavljaju svim kontrarevolucionarnim ratovima, dajući tako ovom ratu karakter borbe za večni mir", tvrdi Mao u svom eseju iz 1938. pod naslovom "Dugotrajni rat". Ovaj stav čini osnovu za gotovo "spartansku etiku maoističke Kine".

Revolucionarni heroizam posebno se obrađuje u poglavlju "Male crvene knjige": "(Narodno-oslobodilačka) vojska uvek napreduje, odlučna da pobedi i nikada ne želi da se potčini neprijatelju. Čak i kada se suoči sa lošim uslovima, ona će nastaviti da se bori do poslednjeg čoveka". Zato, "ustanimo i krenimo ovom crvenom stazom natopljenom krvlju!".

Vreme je za heroizam, to je tema koju Mao razvija na izuzetan način, "suprotstavljajući se pacifizmu ratničkim shvatanjem života zasnovanim na duhovnosti, vrednostima i etici koje su za njega karakteristične". "Ova koncepcija", dodaje Muti, "ne daje prostor postojanju individualizma, već propoveda bezličnu aktivnost koja, bez ikakvog subjektiviteta, daje značaj herojskoj žrtvi koja je po definiciji deindividualizovani oblik anonimnosti."

Povratak normi

Zaista, brojne su analogije između maoizma, iz kojeg se rađa savremeno kinesko društvo, sa društvima koje možemo nazvati "tradicionalnim" i "normalnim" društvima, što opravdava zaključak da je Maov pokret, u stvari pokret kineskih komunista, zapravo "povratak normi".

Komunističko društvo (Kine) je, pomalo paradoksalno, povratak u normalnost, posle perioda kada je Kina prepuštena zapadnim kolonijalistima.

Ako iz ugla modernog zapadnjaka ovo, naprotiv, izgleda kao "anomalija" i "odstupanje od norme", to je zato što je moderni Zapad u međuvremenu postao "abnormalan", zato što se i sam udaljio, i ne prestaje da se udaljava od "norme".

Savremena Kina je iznikla na čvrstom temelju koji je postavio Mao Cedung – na temelju voluntarističkog idealizma njegove epohe, koji je revitalizovao i podmladio Kinu.

I misao Si Đinpinga se, slično misli Maoa, nadovezuje na drevne izvore kineske misli, koju posmatra u kontekstu marksizma prilagođenog kineskoj stvarnosti.

"Trenutno, marksizam prilagođen kineskoj stvarnosti, teži da posluži kao motor za obnovu kulturne tradicije ove zemlje, posmatrajući je kritičkim očima, ali je iskorištavajući u svoju korist", smatra istraživač Rodrigo Kueto Garsija. "Cilj ove doktrine je kamen-temeljac za efikasno ostvarenje `socijalizma sa kineskim karakteristikama`."

Marksizam ne treba shvatiti kao krutu dogmu, smatra Si, već kao stvaralačku misao: "Izgradnja socijalističke države nije jednostavno prevođenje teorije u polje prakse, već je podložna brojnim objektivnim uslovima, što rezultira time da je svaka socijalistička država poseban i neponovljiv oblik istorijskog razvoja."

Kina ne želi hegemoniju nad planetom

Si Đinping je, još u januaru 2013, upozorio na opasnost koja preti Kini od odricanja od Mao Cedunga, koji je isto što i utapanje u "ideološkom nihilizmu":

"Zašto se Sovjetski Savez raspao? Zašto se Komunistička partija Sovjetskog Saveza razbila u paramparčad? Bitan razlog je to što je, u ideološkom domenu, konkurencija paklena! Potpuno odbacivanje istorijskog iskustva Sovjetskog Saveza, istorije KPSS, Lenjina, Staljina, itd, značilo je pustošenje sovjetske ideologije i upražnjavanje ideološkog nihilizma. To je dovelo do toga da partijske organizacije u svim slojevima izgube svoju funkciju. Partija je izgubila vlast nad vojskom. Na kraju se KPSS, koliko god da je to bila velika partija, raspršila kao čopor preplašenih zveri! A Sovjetski Savez se, bez obzira na veličinu socijalističke  sovjetske države, rasuo u paramparčad."

Poučena i ovim lošim iskustvom Sovjetskog Saveza, koji se dobrovoljno odrekao sopstvenog suverenita, a zatim raspao, Kina bira vernost sopstvenom nasleđu, čiji bitan deo ostaje misao "Velikog kormilara" Mao Cedonga.

Na spoljnom planu, prema rečima Đinpinga, "Kina se uzdigla. Nikada više neće tolerisati zlostavljanje od strane bilo koje nacije, niti će krenuti stopama velesila, koje traže hegemoniju nakon što ojačaju. Naša zemlja ide putem mirnog razvoja." Na međunarodnom planu, svet se posmatra kao "zajednica, sa zajedničkom sudbinom", u kojoj svaka civilizacija "svojim svetlima i senkama doprinosi zajedničkom delu".